Gąbki

Gąbki (Porifera) to typ zwierząt bezkręgowych wodnych, przypominające bardziej rośliny niż zwierzęta. To najbardziej prymitywne wielokomórkowe zwierzęta. Tworzą najczęściej kolonie, w których znalezienie odrębnego osobnika nie zawsze jest łatwe.

Do gąbek zalicza się około 5000 gatunków. Gąbki występują także w Polsce. W Bałtyku można spotkać około 10 gatunków.

Gromady

Wyróżniamy następujące gromady gąbek:

Gąbki pospolite
Demospongiae

Gąbki szkliste
Hexactinellida

Gąbki wapienne
Calcarea

Wygląd

Gąbki zasłużyły na swoją nazwę. Rzeczywiście mają wygląd gąbek, są porowate, często elastyczne, ale jest to nieco mylące, bo w ten sposób opisujemy ich szkielet. Ciało gąbek ukryte jest wewnątrz tego szkieletu.

Gąbki mają budowę dwuwarstwową. Zewnętrzna warstwa to warstwa dermalna złożona z pinakocytów i porocytów, a wewnętrzna to warstwa gastralna, złożona z tak zwanych choanocytów.

Gąbki pod względem wyglądu dzielimy na różne typy:

• Askon - przypomina worek lub szklankę, spotykany rzadko. Między dwoma warstwami ciała znajduje się tak zwany mezohyl, ciało śluzowate z pełzakowatymi komórkami.
• Sykon - ma bardziej złożoną budowę, również spotykany rzadko. Mezohyl jest grubszy, a choanocyty nie znajdują się tylko na zewnątrz jamy gastralnej.
• Leukon - najczęściej spotykany typ budowy gąbek, najbardziej skomplikowany. Tu mezohyl jest mocno rozrośnięty, a choanocyty tworzą kuliste, wyodrębnione twory.

A - askon, B - sykon, C - leukon

Prawie wszystkie gąbki tworzą zewnętrzny szkielet, zbudowany z krzemionkowych albo wapiennych igiełek, a także z elastycznych włókien organicznych (spongina). Istnieją gatunki, które budują szkielet tylko ze sponginy.

Kolory gąbek bywają często jaskrawe, żółte, zielone, brązowe, pomarańczowe, czerwone lub fioletowe. Gąbki żyjące w głębinach są białe lub bezbarwne.

Występowanie i środowisko

Gąbki żyją w morzach, oceanach i dużo rzadziej wodach słodkich na całym świecie. Największa ich różnorodność i liczba występuje w cieplejszych wodach. Maksymalna głębokość, na jakiej można spotkać zwykle gąbki to 500 m, choć wyjątkowo gąbki występują także na głębokości nawet 6000 m!

Tryb życia i zachowanie

Prowadzą osiadły tryb życia. Są przytwierdzone do podłoża. Nie poruszają się. Poruszać się mogą jedynie pojedyncze komórki.

Wzrost organizmu jest bardzo wolny. Bywa, że aby osiągnąć metr długości, gąbka potrzebuje na to 50 lat życia.

Gąbki morskie żyją dużo dłużej od słodkowodnych.

Morfologia i anatomia

W budowie wewnętrznej brak mięśni, nerwów. Rozmiary są w zależności od gatunku małe (1 mm) do nawet 1 m długości.

Ciało gąbki jednym końcem jest przytwierdzone do podłoża, a drugi koniec stanowi ujście z jamy trawiącej. To ujście nosi nazwę oskulum. Przez oskulum woda, która dostaje się przez pory, wydostaje się na zewnątrz gąbki.

Przyjmuje się, że gąbki nie mają tkanek. Są zbudowane z komórek, które potrafią przyjmować różną rolę w organizmie.

Ciało gąbki składa się z dwóch warstw komórek: ektodermy i endodermy, a pomiędzy nimi znajduje się śluzowata substancja, tak zwany mezohyl.

Oto wybrane rodzaje komórek, które można wyróżnić w budowie anatomicznej gąbek:

Choanocyty - komórki wyściełające wnętrze gąbki, zaopatrzone w wici. Górna część to kołnierzyk, dolna odpowiada za wchłanianie pokarmu. Choanocyty mogą u wyżej zorganizowanych gąbek być zorganizowane we wgłębienia lub specjalne komory, koszyczki.

Amebocyty, archeocyty - komórki pełzakowate, amebowate, swobodnie poruszające się w mezohulu, które występują u wyżej zorganizowanych gąbek, a które odpowiadają za pobieranie i trawienie pokarmu. Z amebocytów mogą powstać także inne typy komórek, w tym komórki jajowe i plemnikowe. To dzięki amebocytom gąbki posiadają ogromne zdolności regeneracyjne.

Pinakocyty - komórki płaskie zewnętrznej warstwy.

Porocyty - duże komórki warstwy zewnętrznej z porami, przez które woda z tlenem i pokarmem dostaje się do wnętrza gąbki.

Igły szkieletowe - elementy wapiennego, krzemionkowego lub rogowego szkieletu, wytwarzane z komórek szkieletowych. Igły mogą być jednopromienne lub wielopromienne.

Gąbki oddychają tlenem zawartym w wodzie.

Kierunek przepływu wody z pokarmem
przez ciało gąbki.

Pożywienie

Gąbki odfiltrowują pokarm organiczny z wody. Na rysunku przedstawiono przepływ wody przez ciało gąbek.

Rozmnażanie

To obojnaki lub organizmy rozdzielnopłciowe. Zapłodnienie następuje wewnątrz gąbki. Z jaja wykluwa się celoblastula lub parenchymula - swobodnie pływająca larwa. Z czasem osiada na dnie i rozpoczyna życie jako nowa gąbka. W przypadku gatunków obojnaczych plemniki i jajeczka rozwijają się w różnym czasie. Dzięki temu gąbki unikają samozapłodnienia.

Gąbki rozmnażają się także bezpłciowo, przez pączkowanie i fragmentację.

Wytwarzają także formy przetrwalnikowe.

Ochrona i zagrożenia

Gąbki odgrywają ważną rolę w przyrodzie. To naturalne filtry wody.

Gąbki można uważać za wskaźnik czystości wody w zbiorniku.

Znaczenie gąbek

Oto wybrane zagadnienia opisujące znaczenie gąbek:

• oczyszczanie wody;
• udział w procesie formowania skał;
• wykorzystanie w przemyśle jubilerskim (szlifowanie klejnotów);
• produkcja gąbek kąpielowych;
• badania w leczeniu białaczki.

Ciekawostki

Jeden gram masy ciała gąbki może przefiltrować nawet 5 litrów wody na dobę.

Gąbki, te ze szkieletem sponginowym są wykorzystywane jako ... gąbki do kąpieli.

Szkielet gąbek zawiera nawet kilkanaście procent jodu. z tego tez powodu gąbki były niegdyś stosowane w leczeniu tarczycy.

Gąbki wykorzystywano kiedyś do krzesania ognia.

Gąbki mają zdumiewające zdolności regeneracyjne ciała.

Ćwiczenia

Ćwiczenia interakcyjne pomogą przygotować się na sprawdzian, test, egzamin, a ponadto usystematyzują wiedzę z danej dziedziny. To także świetny trening do matury. Wiele ćwiczeń to dobre zadania maturalne.

ĆWICZENIA

Gąbki

Filmy

Jonathan Bird przedstawia Niebieski Świat i niezwykły eksperyment z gąbkami.

Powiązane quizy

Gąbki — quiz

Liczba pytań: 12
Quiz szkolny
Średni wynik:
8.04 pkt / 67%
2024-02-12

© medianauka.pl, 2020-11-07, A-3935