Głowonogi
Głowonogi (Cephalopoda) to gromada mięczaków morskich. Do głowonogów zalicza się największe i najlepiej zorganizowane i wyspecjalizowane mięczaki na świecie. Znamy około 600 gatunków głowonogów. W Polsce nie występują.
Systematyka tych zwierząt jest bardzo dyskusyjna. Na potrzeby niniejszego artykułu wydzielimy kilka tylko istotnych i ciekawych grup głowonogów. Są to:
- Amonity (Ammonoidea) - wymarłe głowonogi,
- Łodziki (Nautilida),
- Mątwy, sepie, mątewki (Sepiida oraz Sepiolida),
- Ośmiornice (Octopodiformes),
- Spirule (Spirulida)
- Wampirzyce (Vampyromorphida).
Wygląd
Charakterystyka głowonogów: w budowie ciała widać wyraźnie głowę i tułów. Jest ono dwubocznie symetryczne. Na głowie osadzone są ramiona z przyssawkami oraz narząd, który wyprowadza wodę z jamy płaszczowej. Liczba ramion jest różna. Ośmiornice mają 8 ramion, mątwy to głowonogi dziesięcioramienne, z czego dwa są silnie wydłużone.
Gatunki
Wykaz wszystkich opublikowanych artykułów tematycznych.
Thaumoctopus mimicus
Thaumoctopus mimicus to gatunek głowonoga z rzędu ośmiornic. Ramiona są wąski i bardzo długie. Ubarwienie brązowe z jasnymi plamami i prążkami. Gatunek występuje w Indopacyfiku.
Euprymna berryi
Euprymna berryi to gatunek małej mątwy o fioletowym ubarwieniu w ciemne plamki.
Sepia latimanus
Sepia latimanus to gatunek mątwy. Worek trzewiowy otoczony dwiema płetwami.
Sepia bandensis
Sepia bandensis to gatunek mątwy. Worek trzewiowy otoczony dwiema płetwami. Ubarwienie
Sepia apama
Sepia apama to gatunek dość dużej mątwy. Worek trzewiowy otoczony dwiema płetwami. Ubarwienie wierzchu zmienne.
Sepia pharaonis
Sepia pharaonis to gatunek mątwy. Worek trzewiowy otoczony dwiema płetwami. Ubarwienie wierzchu zmienne, spód jasny.
Sepiola atlantica
Sepiola atlantica to gatunek głowonoga z rodziny Sepiolidae. Ta mątewka ma krępe ciało.
Sepiadarium kochi
Sepiadarium kochi to gatunek głowonoga z rodziny Sepiadariidae. To mątwa u pomarańczowym ubarwieniu. Macki krótkie.
Hapalochlaena lunulata
Hapalochlaena lunulata to gatunek głowonoga z rodziny ośmiornicowatych. Ubarwienie złoto-brązowe, zmienne w niebieskie kręgi, otoczone czarną obwódką.
Macrotritopus defilippi
Macrotritopus defilippi to głowonóg z rodziny ośmiornicowatych. Ubarwienie turkusowo-brązowawe, zmienne.
Callistoctopus luteus
Callistoctopus luteus to gatunek głowonoga z rodziny ośmiornicowatych.
Amphioctopus marginatus
Amphioctopus marginatus to gatunek głowonoga z rodziny ośmiornicowatych. Ubarwienie brązowawe, czerwonawe, zmienne z ciemnym wzorem. Przyssawki na mackach mają jasnoniebieski kolor.
Wunderpus photogenicus
Wunderpus photogenicus to gatunek głowonoga z rodziny ośmiornicowatych. Ośmiornica ta ma wydłużone ramiona, oczy osadzone na dość długich trzonkach.
Sepioteuthis sepioidea
Sepioteuthis sepioidea to gatunek głowonoga z rzędu kałamarnic i rodziny kalmarowatych. Ubarwienie bardzo zmienne. Dobrze są widoczne duże oczy. Kalmar ten ma niezwykła zdolność do zmiany koloru ciała.
Mesonychoteuthis hamiltoni
Kałamarnica kolosalna (Mesonychoteuthis hamiltoni) to gatunek głowonoga, jednego obok kałamarnicy olbrzymiej z największych bezkręgowców świata. Ciało wydłużone, wrzecionowate. Ma dużą, szeroką płetwę.
Architeuthis dux
Kałamarnica olbrzymia, kalmarzec (Architeuthis dux) to gatunek głowonoga, jednego obok kałamarnicy kolosalnej z największych bezkręgowców świata. Ciało wydłużone, wrzecionowate.
Loligo vulgaris
Kalmar pospolity, kałamarnica zwyczajna, loligo, płetwik (Loligo vulgaris) to gatunek głowonoga z rodziny Loliginidae. Ciało nagie, torpedowate, zaostrzone, z płetwami, czerwonawe.
Nautilus pompilius
Łodzik piękny, łodzik perłowy (Nautilus pompilius) to gatunek głowonoga. Od otworu gębowego odchodzi wiele macek bez przyssawek. Od środka muszla posiada warstwę perłową.
Sepia officinalis
Mątwa zwyczajna (Sepia officinalis) to gatunek głowonoga z rodziny mątwowatych, najpospolitszy gatunek tej rodziny. Ciało jest spłaszczone grzbieto-brzusznie. Owalny worek trzewiowy jest otoczony dwiema płetwami.
Enteroctopus dofleini
Ośmiornica olbrzymia to gatunek głowonoga należący do rodziny ośmiornic. To jedna z największych ośmiornic świata. Ubarwienie czerwonobrązowe. Od głowy odchodzą ramiona z dwoma rzędami przyssawek.
Octopus vulgaris
Ośmiornica zwyczajna, ośmiornica pospolita (Octopus vulgaris) to gatunek głowonoga z rodziny ośmiornicowatych. To zwierzę jadowite.
Argonauta argo
Żeglarek argo (Argonauta argo) to gatunek głowonoga zaliczany do ośmiornic. Dwa ramiona wydłużone i spłaszczone. Wytwarza muszle, która kształtem przypomina nieco muszlę łodzika.
Inne gatunki
- abraliopsis morisii
- Ośmiornica teleskopowa (Amphitretus pelagicus)
- Kalmarnik długoramienny (chiroteuthis veranyi)
- Ośmiornica ślepa (Cirrothauma murrayi)
- Brzegulica piżmowa, ośmiornica piżmowa (Eledone moschata)
- Kalmarowiec głębinowy (Lycoteuthis diadema)
- Kalmar europejski, kalmarnik latający (Ommastrephes sagittatus)
- Mątewka karłowata (Sepiola rondeleti)
- Spirula (Spirula spirula)
- Wampirzyca piekielna, wampirnica (Vampyroteuthis infernalis)
Występowanie i środowisko
Głowonogi to zwierzęta morskie. Występują wyłącznie w wodach słonych.
Tryb życia i zachowanie
Głowonogi poruszają aktywnie się na zasadzie napędu odrzutowego. Skurcze mięśni wyrzucają z płaszcza wodę, nadając zwierzętom przyspieszenie. To zwierzęta krótkowieczne. Zwykle żyją jeden rok. Wiele gatunków ma nieprawdopodobne wręcz zdolności do zmiany barwy. Czasem wręcz można obserwować całe barwne "animacje" na powierzchni całego ciała.
Morfologia i anatomia
Długość niektórych głowonogów może dochodzić nawet do kilkunastu metrów, a ciężar ciała wiele tysięcy kilogramów. Najczęściej jednak ciężar głowonoga to kilka kilogramów i długość ciała dochodząca do 20-100 cm.
Budowa głowonogów na przykładzie mątwy
Opis poszczególnych części:
- otwór gębowy
- przyssawki
- ramię krótkie
- ramię długie
- głowa
- lejek
- tułów
- płetwa
Narządy zmysłów są bardzo dobrze rozwinięte, a oczy przypominają budową oczy zwierząt kręgowych, choć nie mają zdolności akomodacji, a komórki światłoczułe są skierowane w stronę soczewki. U zwierząt tych obserwuje się czynności psychiczne. Układ nerwowy cechuje się silną koncentracją, którego częścią główną jest mózg. Mózg, co wyjątkowe u bezkręgowców, osłonięty jest chrzęścią. Często głowonogi posiadają gruczoł czernidłowy, który umożliwia wystrzykiwanie do wody ciemnej substancji. Głowonogi oddychają skrzelami. Otwór gębowy jest wyposażony w potężne szczęki, przypominające dziób papugi.
Narządy wewnętrzne znajdują się w worku trzewiowym od strony grzbietu. Narządem wymiany tlenowej są skrzela. Układ krwionośny jest złożony, prawie zamknięty, przez co wydajny i dzięki temu zwierzęta te są bardzo aktywne ruchowo.
Typowy narząd występujący tylko u głowonogów to lejek, przez który zwierzę wyrzuca pod dużym ciśnieniem wodę z jamy płaszczowej. Dzięki temu porusza się ruchem odrzutowym.
Głowonogi wytwarzają muszle zewnętrzne, wielokomorowe (łodziki) lub w przypadku kałamarnic - wewnętrzne.
Rozmnażanie
To zwierzęta rozdzielnopłciowe. Przechodzą rozwój prosty.
Pożywienie
To najczęściej drapieżniki.
Ochrona i zagrożenia
Ciekawostki
Głowonogi zaliczane są do owoców morza. Masowo poławia się kalmary, ośmiornice.
Oko dużych głowonogów może mieć nawet 40 cm średnicy. to największe oko w świecie zwierząt.
Ramiona ośmiornicy mają przyssawki. Czasem zwierzę tak mocno przysysa się do podłoża, że łatwiej urwać ramię, niż je oderwać.
Czernidło było wykorzystywane jako tusz.
Ze skorupy łodzików wyrabia się ozdoby.
Choć nie znamy kompletnego okazu przedstawicieli ogromnych głowonogów zaliczanych do rodzaju kałamarzec (Architheuthis), o których można przeczytać w powieściach, jakoby były one w stanie atakować nawet statki, to z cała pewnością w oceanach na dużych głębokościach zwierzęta te istnieją. Dowody na to wiele razy znajdowano w żołądkach kaszalotów, a także w postaci resztek wyrzucanych przez morze na plaże.
Pytania
Czy głowonogi są jadalne?
Jadalny głowonóg to na przykład kalmar, spotykany na stołach krajów niemalże całego świata.
Jak nazywa się głowonóg dostarczający sepii?
To mątwa.
Jak nazywa się wielki głowonóg morski?
Największy głowonóg morski to kalmarzec lub kałamarnica kolosalna. to głowonóg głębinowy (oba gatunki nigdy w całości nie schwytane).
Jak długo żyje ośmiornica?
Ośmiornice i inne głowonogi żyją rok lub co najwyżej kilka lat.
© Media Nauka, ART-GROM10
Bibliografia
Wykaz całej bibliografii dla wszystkich artykułów opublikowanych w niniejszym serwisie znajduje się w odnośniku w stopce. Poniżej znajduje się wykaz publikacji, które w szczególności były wykorzystywane w przygotowaniu niniejszego artykułu:
- Zespół autorów (Czechowski, Gajewski, Garbaczewska, Nowakowski, Starck, Skwarło-Sońta, Trojan) - Biologia, ISBN 83-09-01027-3, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne 1989
- Praca zbiorowa - Mały Słownik Zoologiczny Bezkręgowce, ISBN 83-214-0428-6, Wiedza Powszechna 1984
- Alfred Brehm - Życie zwierząt - bezkręgowce, PWN 1968
- Aleksander Rajski - Zoologia, ISBN 83-01-06181-2, PWN 1988
- Solomon, Berg, Martin, Villee - Biologia, ISBN 83-7073-090-6, MULTICO Oficyna wydawnicza 1996
- Krzysztof Dworczyk, Wojciech Dworczyk - Najpiękniejsze muszle świata, 83-7232-251-1, Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna "ADAM" 2001
- Pod red. Dariusz Fedora, praca zbiorowa - Wielka Encyklopedia Zwierząt, ISBN 978-83-245-2065-7, Publicat 2008