Jarząb zwyczajny, jarzębina

Jarząb zwyczajny, jarzębina (Sorbus aucuparia) to krzew lub drzewo z rodziny różowatych. Posiada lecznicze właściwości.

Wybrane podgatunki:

S. a. var. glabrata - odmiana górska o nagich liściach i pąkach.
'Beissneri' - odmiana karłowa o żółtozielonych liściach.
'Dirkenii' - odmiana o żółtych liściach na wiosnę, później nieco zieleniejących.
'Fastigiata' - odmiana o kolumnowym pokroju i dużych, gęstych owocostanach.
'Pendula' - odmiana szczepiona na podkładce, o parasolowatym pokroju.
'Sheerwater Seedling' - odmiana o pokroju stożkowatym.

Występowanie i środowisko PL

Jarzębina rośnie w lasach, na ich skrajach, przy drogach, miedzach, w zaroślach. Jest też spotykany w uprawach. W Polsce występuje wszędzie pospolicie, a w górach aż po piętro kosodrzewiny. Na świecie występuje w Europie i Azji, Afryce, gatunek wprowadzono do Ameryki Północnej, gdzie stał się gatunkiem inwazyjnym. Znosi praktycznie każde podłoże, poza stanowiskami bardzo suchymi i wapiennymi. Preferuje stanowiska nasłonecznione.

Kwitnie w maju i czasem jeszcze w czerwcu. Dożywa maksymalnie 100 lat.

Morfologia i anatomia

Osiąga wysokość 5-20 m.

Kora jest szara, gładka.

Liście osiągają 20 cm długości, są nieparzystopierzaste, złożone zwykle z 9-15, czasem do 21, podłużnie lancetowatych listków brzegiem piłkowanych, poza dolną częścią listka i ostro zakończonych. Spód jest matowy, lekko szarawy. Ta cecha (nieparzysta liczba listków) jest unikalna dla jarzębiny w stosunku do innych gatunków rodzaju.

Kwiaty są drobne, pozorne, o średnicy do 1 cm, pięciokrotne, białe, zebrane w baldachogrona.

Owoc ma kulisty kształt o średnicy 5-8 mm, czerwony lub pomarańczowy kolor. Dojrzewają we wrześniu. Do zimy pozostają na drzewie. Mają cierpki i gorzki smak, nie są jadalne dla ludzi.

Ochrona i zagrożenia LC

Gatunek ten nie jest zagrożony wymarciem. Ma status LC w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych.

Ciekawostki

Jarzębina to istna zimowa spiżarnia dla wielu ptaków, w tym jemiołuszek, dzwońców.

Synonimy

W literaturze można spotkać następujące synonimy dla określenia nazwy tego gatunku:

Sphyraena vulgaris (L.) Salisb.
Pyrus aucuparia (L.) Gaertn.
Pyrenia aucuparia (L.) Clairv.
Mespilus aucuparia (L.) Scop.
Sorbus sibirica Hedl.

Kalendarz przyrody

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	Opis
				●	▸							Kwitnie jarzębina.

Parametry

Kolor kwiatów

Grupa

drzewo
krzew

Stanowisko

nasłonecznione
półcień

Środowsko

leśne

Użytek

zioła
rośliny ogrodowe
roślina lecznicza

Uprawa

Czynności i właściwości	Opis
Odczyn gleby	Odczyn od umiarkowanie kwaśnego do lekko zasadowego.
Właściwości gleby	Gleba praktycznie każda poza ekstremalnie sucha i wapniową.
Trudność uprawy	Uprawa i pielęgnacja łatwa.
Czas uprawy	Wieloletnia.
Mrozoodporność	Drzewo całkowicie odporne na mróz.
Strefa mrozoodporności	3
Odporność na warunki miejskie	Tak.
Stanowisko	Słoneczne.
Terminy siewu / zbioru plonów / pielęgnacji	Zobacz w kalendarzu.

Zbiory i zastosowanie w zielarstwie

Zastosowanie	Opis
Zastosowanie ogólne	Roślina o leczniczych właściwościach.
Zastosowanie terapeutyczne	niestrawność obniżona odporność
Sposób działania, właściwości lecznicze	Owoce po przetworzeniu nadają się na dżemy, marmolady, soków, nalewek. Mają dużą zawartość witaminy C, kwasów organicznych, zawierają garbniki, karotenoidy. Z suszonych owoców sporządza się herbaty.
Przyjmowana postać	herbata, napar nalewka
Surowiec	Owoce (w stanie surowym nie są jadalne!).

Pokrewne gatunki roślin

Zioła
Zobacz atlas ziół, roślin leczniczych i przyprawowych.

Bibliografia

Wykaz całej bibliografii dla wszystkich artykułów opublikowanych w niniejszym serwisie znajduje się w odnośniku w stopce. Poniżej znajduje się wykaz publikacji, które w szczególności były wykorzystywane w przygotowaniu niniejszego artykułu:

IUCN – Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych, ISSN 2307-8235 https://www.iucnredlist.org
Lucjan Rutkowski – Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, ISBN 978-83-01-14342-8, PWN SA 2004
Leokadia Witkowska-Żuk – Rośliny leśne, ISBN 978-83-7073-359-9, Multico Oficyna Wydawnicza 2013
Owen Johnson, David More – Drzewa - Przewodnik Collinsa, ISBN 978-83-7073-643-9, Multico Oficyna Wydawnicza 2014
Bronisław Szmit, Bronisław Jan Szmit, Maciej Mynett – Drzewa i krzewy liściaste, ISBN 978-83-7073-724-5, Multico Oficyna Wydawnicza 2013
Anna i Łukasz Przybyłowiczowie – Ilustrowana Encyklopedia Roślin Polski, ISBN 978-83-7705-826-8, PWN
Praca zbiorowa – 500 przypraw i ziół leczniczych, 978-83-7845-996-5, SBM 2015
Wolfgang Kawollek – Wielka księga ogrodnika i działkowca, ISBN 978-83-245-1259-1, Publicat 2001