Jarząb zwyczajny, jarzębina
Jarząb zwyczajny, jarzębina (Sorbus aucuparia) to krzew lub drzewo z rodziny różowatych. Posiada lecznicze właściwości.
Wybrane podgatunki:
- S. a. var. glabrata - odmiana górska o nagich liściach i pąkach.
- 'Beissneri' - odmiana karłowa o żółtozielonych liściach.
- 'Dirkenii' - odmiana o żółtych liściach na wiosnę, później nieco zieleniejących.
- 'Fastigiata' - odmiana o kolumnowym pokroju i dużych, gęstych owocostanach.
- 'Pendula' - odmiana szczepiona na podkładce, o parasolowatym pokroju.
- 'Sheerwater Seedling' - odmiana o pokroju stożkowatym.
Występowanie i środowisko PL
Jarzębina rośnie w lasach, na ich skrajach, przy drogach, miedzach, w zaroślach. Jest też spotykany w uprawach. W Polsce występuje wszędzie pospolicie, a w górach aż po piętro kosodrzewiny. Na świecie występuje w Europie i Azji, Afryce, gatunek wprowadzono do Ameryki Północnej, gdzie stał się gatunkiem inwazyjnym. Znosi praktycznie każde podłoże, poza stanowiskami bardzo suchymi i wapiennymi. Preferuje stanowiska nasłonecznione.
Tryb życia i zachowanie
Kwitnie w maju i czasem jeszcze w czerwcu. Dożywa maksymalnie 100 lat.
Morfologia i anatomia
Osiąga wysokość 5-20 m.
Kora jest szara, gładka.
Liście osiągają 20 cm długości, są nieparzystopierzaste, złożone zwykle z 9-15, czasem do 21, podłużnie lancetowatych listków brzegiem piłkowanych, poza dolną częścią listka i ostro zakończonych. Spód jest matowy, lekko szarawy. Ta cecha (nieparzysta liczba listków) jest unikalna dla jarzębiny w stosunku do innych gatunków rodzaju.
Kwiaty są drobne, pozorne, o średnicy do 1 cm, pięciokrotne, białe, zebrane w baldachogrona.
Owoc ma kulisty kształt o średnicy 5-8 mm, czerwony lub pomarańczowy kolor. Dojrzewają we wrześniu. Do zimy pozostają na drzewie. Mają cierpki i gorzki smak, nie są jadalne dla ludzi.
Ochrona i zagrożenia LC
Gatunek ten nie jest zagrożony wymarciem. Ma status LC w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych.
Ciekawostki
Jarzębina to istna zimowa spiżarnia dla wielu ptaków, w tym jemiołuszek, dzwońców.
Synonimy
W literaturze można spotkać następujące synonimy dla określenia nazwy tego gatunku:
- Sphyraena vulgaris (L.) Salisb.
- Pyrus aucuparia (L.) Gaertn.
- Pyrenia aucuparia (L.) Clairv.
- Mespilus aucuparia (L.) Scop.
- Sorbus sibirica Hedl.
Biologia i ekologia
- Kolor kwiatów:
- Grupa roślin: drzewo, krzew.
- Stanowisko: nasłonecznione, półcień.
- Środowsko: leśne.
- Użytek: zioła, rośliny ogrodowe, roślina lecznicza.
- Strefy mrozoodporności: 2-9. Uprawa w Polsce na zewnątrz jest możliwa na terenie całego kraju.
- Forma życiowa według klasyfikacji Raunkiaera: megafanerofit.
- Kategoria przybysza: roślina uprawiana.
- Częstośc występowania gatunku: pospolity na całym terenie lub prawie całym terenie.
- Diploidalna liczba chromosomów: 2n=34.
- Status popularności rośliny: gatunek powszechnie znany, roślina bardzo popularna, znajduje się pośród 100 najbardziej znanych wśród Polaków roślin.
Kalendarz przyrody
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | Opis |
| ● | ▸ | Kwitnie jarzębina. |
Uprawa
| Czynności i właściwości | Opis |
|---|---|
| Odczyn gleby | Odczyn od umiarkowanie kwaśnego do lekko zasadowego. |
| Właściwości gleby | Gleba praktycznie każda poza ekstremalnie sucha i wapniową. |
| Trudność uprawy | Uprawa i pielęgnacja łatwa. |
| Czas uprawy | Wieloletnia. |
| Mrozoodporność | Drzewo całkowicie odporne na mróz. |
| Strefa mrozoodporności | 3 |
| Odporność na warunki miejskie | Tak. |
| Stanowisko | Słoneczne. |
| Terminy siewu / zbioru plonów / pielęgnacji | Zobacz w kalendarzu. |
Zbiory i zastosowanie w zielarstwie
| Zastosowanie | Opis |
|---|---|
| Zastosowanie ogólne | Roślina o leczniczych właściwościach. |
| Zastosowanie terapeutyczne |
|
| Sposób działania, właściwości lecznicze | Owoce po przetworzeniu nadają się na dżemy, marmolady, soków, nalewek. Mają dużą zawartość witaminy C, kwasów organicznych, zawierają garbniki, karotenoidy. Z suszonych owoców sporządza się herbaty. |
| Przyjmowana postać |
|
| Surowiec | Owoce (w stanie surowym nie są jadalne!). |
Pokrewne gatunki roślin
- jarząb szwedzki (Sorbus intermedia)
- jarząb brekinia, brzęk (Sorbus torminalis)
- jarząb mączny (Sorbus aria)
- jarząb pośredni (Sorbus hybrida)
- jarząb domowy (Sorbus domestica)
Bibliografia
Wykaz całej bibliografii dla wszystkich artykułów opublikowanych w niniejszym serwisie znajduje się w odnośniku w stopce. Poniżej znajduje się wykaz publikacji, które w szczególności były wykorzystywane w przygotowaniu niniejszego artykułu:
- IUCN – Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych, ISSN 2307-8235 https://www.iucnredlist.org
- Lucjan Rutkowski – Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, ISBN 978-83-01-14342-8, PWN SA 2004
- Leokadia Witkowska-Żuk – Rośliny leśne, ISBN 978-83-7073-359-9, Multico Oficyna Wydawnicza 2013
- Owen Johnson, David More – Drzewa - Przewodnik Collinsa, ISBN 978-83-7073-643-9, Multico Oficyna Wydawnicza 2014
- Bronisław Szmit, Bronisław Jan Szmit, Maciej Mynett – Drzewa i krzewy liściaste, ISBN 978-83-7073-724-5, Multico Oficyna Wydawnicza 2013
- Anna i Łukasz Przybyłowiczowie – Ilustrowana Encyklopedia Roślin Polski, ISBN 978-83-7705-826-8, PWN
- Praca zbiorowa – 500 przypraw i ziół leczniczych, 978-83-7845-996-5, SBM 2015
- Wolfgang Kawollek – Wielka księga ogrodnika i działkowca, ISBN 978-83-245-1259-1, Publicat 2001
- Praca zbiorowa – Botanica ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, ISBN 3-8331-1916-0, Könemann 2005
© medianauka.pl, 2020-03-28, GAT-5222
Data aktualizacji artykułu: 2024-09-29