Jeleń szlachetny

Jeleń szlachetny, jeleń (Cervus elaphus) to ssak z rodziny jeleniowatych. Samce (byki) są większe od samic (łań). Ciało pokryte brązowym futrem latem, szarym zimą. Kark i brzuch u samców nieco ciemniejszy. Na zadzie znajduje się jasna plama (lustro). Poroże (wieniec) występuje tylko u samców. Jest masywne i okazałe, mocno rozgałęzione (nawet 30 odgałęzień). Szczytowe rozgałęzienie nazywamy koroną. U rocznych samców poroże jest nie rozgałęzione. Po roku poroże jest zrzucane. Nowe poroże ma już 3-4 rozgałęzienia i w każdym następnym roku pojawiają się 1-2 nowe. Najbardziej okazałe poroże mają samce w wieku 10-15 lat. Zrzucanie poroża odbywa się z końcem zimy lub wczesną wiosną. Wzrost nowego kończy się w sierpniu. Jeleń ma bardzo dobry węch i słuch.

Występowanie i środowisko PL

Obszar występowania to Europa (w tym Polska), północna Afryka, umiarkowana strefa Azji, Ameryka Północna. Preferuje duże lasy liściaste i mieszane, wysokopienne. Unika gęstwin, które uniemożliwiają mu poruszanie się ze względu na poroże. W Polsce największe zagęszczenie występuje w jej północno-zachodniej części.

Poniższa mapa przedstawia obszary występowania wapiti - do niedawna uznawanego za odrębny gatunek jelenia.

Mapa wystepowania wapiti na świecie

Tryb życia i zachowanie

Preferuje środowisko leśne. Jeleń jest aktywny głównie rano i wieczorem. Żyje w małych stadach po kilkanaście osobników. Trzyma się jednego miejsca. Czasem odbywa dalsze wędrówki. Bardzo dobrze pływa. Pokonuje nawet szerokie rzeki i zatoki morskie. Jest płochliwy i bojaźliwy. Lubi tarzać się w błocie, choć młode osobniki unikają takich kąpieli.

Pożywienie

Zjada liście, gałązki drzew, jagody, grzyby, rośliny zielne. W zimie zjada korę, wrzosy, nasiona, mchy, porosty. Czasem wchodzą w szkodę rolnikom, żywiąc się kapustą, burakami, ziemniaki i zboża.

Rozmnażanie

Okres godowy nazywa się rykowiskiem. Przypada na wrzesień-październik. Samce walczą ze sobą o samice. Najsilniejszy samiec przegania pozostałe, słabsze samce. Ciąża trwa 235 dni. Samica rodzi w odosobnieniu zwykle 1 młode i karmi je przez 3 miesiące. W kilka dni po urodzeniu młode samodzielnie podążają za matką. Młode przez pół roku mają na ciele jasne cętki.

Ochrona i zagrożenia LC

Gatunek ten nie jest zagrożony wymarciem. Ma status LC w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych.

Ciekawostki

Jeleń szlachetny to trzeci co do wielkości po żubrze i łosiu ssak parzystokopytny w Polsce.

Jelenie śpią zaledwie kilkanaście minut na dobę.

W 2005 roku gatunek canadensis włączono do C. elaphus. Tu opisujemy oba gatunki osobno.

Podgatunki

Wyróżniamy następujące podgatunki:

Cervus e. alashanicus - jeleń chiński, Bobrinskii & Florow, 1935
Cervus e. atlanticus - jeleń norweski, Lönnberg, 1906
Cervus e. barbarus - jeleń berberyjski, Bennett, 1833 - czasami uznawany za odrębny gatunek.
Cervus e. brauneri - jeleń krymski, Charlemagne, 1920
Cervus e. canadensis - jeleń kanadyjski, Erxleben, 1777 - czasami uznawany za odrębny gatunek.
Cervus e. corsicanus - jeleń karłowaty, Erxleben, 1777 - czasami uznawany za odrębny gatunek.
Cervus e. elaphus - jeleń szlachetny, Linnaeus, 1758
Cervus e. hanglu - jeleń kaszmirski, Wagner, 1844 - czasami uznawany za odrębny gatunek.
Cervus e. hispanicus - jeleń iberyjski, Hilzheimer, 1909
Cervus e. kansuensis - jeleń południowy, Pocock, 1912
Cervus e. macneilli - jeleń syczuański, Lydekker, 1909
Cervus e. maral - jeleń kaspijski, Gray, 1850 - czasami uznawany za odrębny gatunek.
Cervus e. nannodes - jeleń mały, Merriam, 1905
Cervus e. pannoniensis - jeleń pannoński, Banwell, 1997 - czasami uznawany za odrębny gatunek.
Cervus e. nelsoni - jeleń górski, Bailey, 1935
Cervus e. sibiricus - jeleń syberyjski, Severtzov, 1873
Cervus e. songaricus - jeleń tianszański, Severtzov, 1873
Cervus e. wallichii - jeleń tybetański, G. Cuvier, 1823 - czasami uznawany za odrębny gatunek.
Cervus e. xanthopygus - jeleń mandżurski, Milne-Edwards, 1867 - czasami uznawany za odrębny gatunek.
Cervus e. yarkandensis - jeleń bucharski, Blanford, 1892 - czasami uznawany za odrębny gatunek.

Pytania

Kiedy jelenie zrzucają poroże?

Jeleń zrzuca poroże w okresie od końca lutego do kwietnia. Niestety ludzie często stosują metalowe druty - pułapki, płoszą i tropią bardzo długo zwierzynę aż do skrajnego wyczerpania. Jest to karygodne zachowanie i niezgodne z prawem.

Jak znaleźć poroże jelenia?

Najlepiej poruszać się po okolicy odwiedzanej przez stado na rowerze. Warto zaopatrzyć się w lornetkę. Czasem wykorzystuje się foto-pułapki. Trzeba poznać miejsca i zachowanie zwierzyny. Dokarmianie zwiększa szanse znalezienia poroża w bliskiej odległości od miejsc dokarmiania. Nie wolno jednak samemu dokarmiać zwierząt, trzeba to uzgodnić z leśniczym. Nie jest to łatwe zadanie.

Ile kosztuje poroże jelenia?

Cena jest zależna od stanu poroża, wielkości, kompletności. Ceny wahają się od kilkuset do nawet ponad 3000 zł.

Ile waży jeleń?

Dorosły samiec jelenia (byk) może ważyć wyjątkowo nawet 340 kg, zwykle jednak nie przekracza wagi 260 kg, a samicy 150 kg.

Jak nazywa się samica jelenia?

Samica jelenia to łania. Samiec to byk.

Kalendarz przyrody

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	Opis
			●									Jelenie zmieniają szatę na letnią
				▸								Na świat przychodzą młode jelenie
								●	▸			Rozpoczyna się rykowisko jeleni
	●	▸										Samiec jelenia zrzuca poroże
		◂	●	●	●	●	●					Rośnie poroże samców jelenia

Pokrewne gatunki ssaków

Ile śpią ssaki?

Ssaki potrafią przesypiać w głębokim śnie naprawdę długi okres czasu. Jakie ssaki śpią najdłużej, a które nie potrzebują zbyt wiele snu?

Najmniejszy ssak

Jakie ssaki osiągają najmniejsze rozmiary na świecie, a jakie w Polsce? Gdzie można je spotkać?

Największy ssak

Który z saków jest największy na świecie, a który w Polsce? Czy w historii żyły większe ssaki niż obecnie? Czy są to ssaki wodne czy lądowe?

Jak dużo jedzą zwierzęta?

Czy tylko człowiek bywa obżartuchem? Czy w świecie zwierząt również można znaleźć łakomczuchów? Ile pokarmu zjadają różne zwierzęta?

Powiązane quizy

Ssaki Polski — quiz

Liczba pytań: 30
Quiz szkolny
Średni wynik:
19.5 / 65%
2024-01-20

Bibliografia

Wykaz całej bibliografii dla wszystkich artykułów opublikowanych w niniejszym serwisie znajduje się w odnośniku w stopce. Poniżej znajduje się wykaz publikacji, które w szczególności były wykorzystywane w przygotowaniu niniejszego artykułu:

IUCN – Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych, ISSN 2307-8235 https://www.iucnredlist.org
pod red. Kazimierza Kowalskiego – Mały słownik zoologiczny - ssaki, Wiedza Powszechna 1975
Praca zbiorowa – Ilustrowana encyklopedia ssaków Polski - atlas, ISBN 978-83-7705-871-8, P.H.W. FENIX 0
Alfred Brehm – Życie zwierząt. Ssaki, PWN 1963
Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska-Jurgiel, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz – Polskie nazewnictwo ssaków świata, 978-83-88147-15-9, Muzeum i Instytut Zoologii PAN 2015