Spis treści:
Jerzykowate
Jerzykowate, jerzyki (Apodidae) to rodzina ptaków z rzędu krótkonogich. Rodzina ta liczy dziś 109 gatunków. W Polsce żyje tylko 1 gatunek z tej rodziny ptaków, jeden zalatuje wyjątkowo.
Ptaki te mają niezwykle krótkie nogi z pazurkami umożliwiającymi czepianie się pionowych powierzchni i bardzo długie skrzydła, które są zbudowane z dziesięciu długich lotek pierwszorzędowych i rzędu krótszych lotek drugorzędowych. Dziób jest krótki, paszcza szeroka. Zwykle upierzenie jest jednolicie ubarwione, czasem z połyskiem i jaśniejszymi obszarami.
Występowanie i środowisko
Ptaki te występują w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, Europie, Azji, Afryce i Australii. Więcej gatunków znajdziemy w strefie klimatu tropikalnego. Ich środowiskiem naturalnym jest przestrzeń powietrzna, w której spędzają większą część swego życia.
Tryb życia i zachowanie
Najbardziej charakterystyczną cechą tych ptaków jest zwinny, bardzo szybki i bardzo wytrwały lot. Większą część swego życia ptaki te spędzają w powietrzu. Nie są w ogóle przystosowane do poruszania się po ziemi. Podczas polowania na owady ptaki te nie latają z pełną prędkością, gdyż uniemożliwiłoby to im w ogóle zauważenie ofiary. Ptaki te przez dwa lata mogą w ogóle nie siadać na ziemi! Niektóre gatunki posiadają zdolność echolokacji.
Morfologia i anatomia
Hemoglobina jerzyków bardzo łatwo przyswaja tlen pod obniżonym ciśnieniem, które panuje na dużych wysokościach.
Rozmnażanie
Jerzyki lubią gnieździć się na wysokich budynkach w miastach. Wiele gatunków na miejsce lęgów wybiera pęknięcia w murze, poddasza, kominy, rzadziej dziuple, budki, jaskinie. Kilka gatunków gniazduje na pionowych ścianach za wodospadami. Ptaki przelatują wówczas przez ścianę wody.
W strefie umiarkowanej ptaki tworzą stałe pary. Samce przylatują na miejsce lęgów pierwsze. Gniazda mają bardzo różne kształty, a zbudowane są z materiału chwytanego w powietrzu zmieszanego ze śliną lub roślinnego. Ilość jaj w zniesieniu od 1 do 6. Pisklętami zawsze przez pierwszy okres opiekuje się samiec lub samica.
Młode karmione są owadami w małych grudach, które mogą zawierać nawet 1000 owadów! W optymalnych warunkach pogodowych pisklęta pozostają w gnieździe przez 5 tygodni. Podczas niepogody, gdy trudno o pokarm w powietrzu, okres ten może się wydłużyć do 8 tygodni. Podczas chłodów rodzice wyrzucają nadmiar jaj z gniazd. Pisklęta mogą przechodzić nawet kilkudniową głodówkę, podczas której są w stanie utracić 50% masy ciała. Wpadają też w odrętwienie i obniżają znacznie temperaturę ciała.
Pożywienie
Zjadają owady i pajęczaki. Najczęściej chwytają muchówki, błonkówki, pluskwiaki i chrząszcze. Pokarm chwytają oczywiści w powietrzu.
Ochrona i zagrożenia
Zagrożona wymarciem jest salangana mariańska. Narażone są trzy inne gatunki z rodzaju Collocalia i jerzyk himalajski oraz afrojerzyk kongijski.
Wykresy poniżej przedstawiają strukturę zagrożenia wymarcia gatunków z danej rodziny. Pierwszy diagram uwzględnia gatunki, których nie opisano w naszym serwisie (jeżeli taka sytuacja ma miejsce), drugi diagram uwzględnia wyłącznie gatunki, które opisano w portalu, trzeci diagram uwzględnia tylko gatunki rodzime.
Struktura zagrożenia wymarciem
(wszystkie wymienione gatunki rodziny)
Struktura zagrożenia wymarciem
(wszystkie opisane w serwisie gatunki rodziny)
Jeżeli chcesz się więcej dowiedzieć o statusach zagrożenia wymarciem i zapoznać się z opisami poszczególnych statusów, kliknij tutaj.
Ciekawostki
Większą część swego życia jerzyki spędzają w powietrzu. Nie są one w ogóle przystosowane do poruszania się powierzchni po ziemi. Tuż po opuszczeniu gniazda jerzyki mogą do pierwszych lęgów przebywać cały czas w powietrzu! To aż dwa lata i pokonać nieprzerwanie dystans pół miliona kilometrów! W tym czasie w powietrzu śpią, jedzą, odpoczywają, a nawet kopulują. Do opuszczenia przestworzy zmusza je okres lęgowy.
Podczas chłodów i niepogody rodzice wyrzucają nadmiar jaj. Pisklęta mogą przechodzić nawet kilkudniową głodówkę, podczas której są w stanie utracić 50% masy ciała. Wpadają też w odrętwienie i obniżają znacznie temperaturę ciała.
Niektóre gatunki gniazdują za ścianami wodospadów!
Gatunki
To wykaz gatunków, przynależących do danej rodziny:
- jerzyk (zwyczajny) (Apus apus) PL
- jerzyk alpejski (Tachymarptis melba) PL
- czubik koroniasty (Hemiprocne coronata)
- czubik mały (Hemiprocne comata)
Inne gatunki
- salangana szara (Aerodramus amelis)
- salangana mariańska (Aerodramus bartschi)
- salangana himalajska (Aerodramus brevirostris)
- salangana seszelska (Aerodramus elaphrus)
- salangana maskareńska (Aerodramus francicus)
- salangana sundajska (Aerodramus fuciphagus)
- salangana jaskółcza (Aerodramus hirundinaceus)
- salangana molucka (Aerodramus infuscatus)
- salangana mikronezyjska (Aerodramus inquietus)
- salangana czarna (Aerodramus leucophaeus)
- salangana czarnogniazdowa (Aerodramus maximus)
- salangana filipińska (Aerodramus mearnsi)
- salangana gołonoga (Aerodramus nuditarsus)
- salangana widłosterna (Aerodramus ocistus)
- salangana melanezyjska (Aerodramus orientalis)
- salangana papuaska (Aerodramus papuensis)
- salangana atolowa (Aerodramus pelewensis)
- salangana mszysta (Aerodramus salangana)
- salangana towarzyska (Aerodramus sawtelli)
- salangana białorzytna (Aerodramus spodiopygius)
- salangana australijska (Aerodramus terraereginae)
- salangana brunatna (Aerodramus unicolor)
- salangana jednobarwna (Aerodramus vanikorensis)
- salangana jawajska (Aerodramus vulcanorum)
- salangana lśniąca (Aerodramus whiteheadi)
- aeronauta andyjski (Aeronautes andecolus)
- aeronauta białoplamy (Aeronautes montivagus)
- aeronauta białogardły (Aeronautes saxatalis)
- jerzyk ostrosterny (Apus acuticauda)
- jerzyk mały (Apus affinis)
- jerzyk wyspowy (Apus alexandri)
- jerzyk afrykański (Apus barbatus)
- jerzyk czarny (Apus batesi)
- jerzyk klifowy (Apus berliozi)
- jerzyk brunatny (Apus bradfieldi)
- jerzyk widłosterny (Apus caffer)
- jerzyk białogardły (Apus horus)
- jerzyk brązowy (Apus niansae)
- jerzyk nepalski (Apus nipalensis)
- jerzyk białorzytny (Apus pacificus)
- jerzyk blady (Apus pallidus)
- jerzyk jednobarwny (Apus unicolor)
- kominiarczyk ciemnobrzuchy (Chaetura andrei)
- kominiarczyk krótkosterny (Chaetura brachyura)
- kominiarczyk jednobarwny (Chaetura chapmani)
- kominiarczyk szarawy (Chaetura cinereiventris)
- kominiarczyk blady (Chaetura egregia)
- kominiarczyk kostarykański (Chaetura fumosa)
- kominiarczyk antylski (Chaetura martinica)
- kominiarczyk popielatosterny (Chaetura meridionalis)
- kominiarczyk amerykański (Chaetura pelagica)
- kominiarczyk przepasany (Chaetura spinicaudus)
- kominiarczyk szarobrzuchy (Chaetura vauxi)
- salangana białobrzucha (Collocalia affinis)
- salangana krótkoskrzydła (Collocalia dodgei)
- salangana zmienna (Collocalia esculenta)
- salangana skromna (Collocalia isonota)
- salangana zielonawa (Collocalia linchi)
- salangana siworzytna (Collocalia marginata)
- salangana wyspowa (Collocalia natalis)
- salangana timorska (Collocalia neglecta)
- salangana floreska (Collocalia sumbawae)
- salangana lilipucia (Collocalia troglodytes)
- salangana przepasana (Collocalia uropygialis)
- cierniosternik okularowy (Cypseloides cherriei)
- cierniosternik białobrody (Cypseloides cryptus)
- cierniosternik okopcony (Cypseloides fumigatus)
- cierniosternik kolumbijski (Cypseloides lemosi)
- cierniosternik czarny (Cypseloides niger)
- cierniosternik brązowy (Cypseloides rothschildi)
- cierniosternik ciemny (Cypseloides senex)
- cierniosternik białoczelny (Cypseloides storeri)
- jerzyk jaskółczy (Cypsiurus balasiensis)
- jerzyk skromny (Cypsiurus gracilis)
- jerzyk palmowy (Cypsiurus parvus)
- czubik rudolicy (Hemiprocne longipennis)
- czubik wąsaty (Hemiprocne mystacea)
- igłosternik białogardły (Hirundapus caudacutus)
- igłosternik czarnogardły (Hirundapus celebensis)
- igłosternik indochiński (Hirundapus cochinchinensis)
- igłosternik wielki (Hirundapus giganteus)
- salangana wielka (Hydrochous gigas)
- krótkosternik nowogwinejski (Mearnsia novaeguineae)
- krótkosternik filipiński (Mearnsia picina)
- kolcosternik kusy (Neafrapus boehmi)
- kolcosternik kreskowany (Neafrapus cassini)
- widłogończyk białogardły (Panyptila cayennensis)
- widłogończyk duży (Panyptila sanctihieronymi)
- kolcosternik srebrnorzytny (Rhaphidura leucopygialis)
- kolcosternik białobrzuchy (Rhaphidura sabini)
- afrojerzyk mysi (Schoutedenapus myoptilus)
- lotniarz brazylijski (Streptoprocne biscutata)
- lotniarz widłosterny (Streptoprocne phelpsi)
- lotniarz rdzawoszyi (Streptoprocne rutila)
- lotniarz białoszyi (Streptoprocne semicollaris)
- lotniarz obrożny (Streptoprocne zonaris)
- widłogończyk mały (Tachornis furcata)
- widłogończyk antylski (Tachornis phoenicobia)
- widłogończyk łuskowany (Tachornis squamata)
- jerzyk łuskowany (Tachymarptis aequatorialis)
- kolcosternik czarny (Telacanthura melanopygia)
- kolcosternik łuskogardły (Telacanthura ussheri)
- kolcosternik malgaski (Zoonavena grandidieri)
- kolcosternik białorzytny (Zoonavena sylvatica)
- kolcosternik wyspowy (Zoonavena thomensis)
Kalendarz przyrody
Poniższy kalendarz zawiera wszystkie gatunki, które nie znalazły się w opisie żadnego rodzaju. Każdy rodzaj zawiera niezależny kalendarz przyrody.
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | Opis |
| ◂ | ● | ● | ● | ● | ● | ▸ | Okres obserwacji w Polsce jerzyka zwyczajnego. | |||||
| ● | ● | ● | ▸ | Okres przebywania w Polsce jerzyków przystępujących u nas do lęgów. Poza tym okresem obserwuje się w naszym kraju już tylko migrujące ptaki | ||||||||
| ◂ | ▸ | Samica jerzyka składa jaja. |
Oznaczenia
Poniżej przedstawiamy opis zastosowanych oznaczeń gatunków.
Występowanie w Polsce
Liczebność
Podana liczba oznacza liczbę zwykle szacowaną samców lub par lęgowych obserwowanych w Polsce w ciągu roku (dotyczy gatunków lęgowych w Polsce).
Status
Bibliografia
Wykaz całej bibliografii dla wszystkich artykułów opublikowanych w niniejszym serwisie znajduje się w odnośniku w stopce. Poniżej znajduje się wykaz publikacji, które w szczególności były wykorzystywane w przygotowaniu niniejszego artykułu:
- IUCN — Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych, ISSN 2307-8235 https://www.iucnredlist.org
- Mielczarek Paweł, Kuziemko Marek — Kompletna lista ptaków świata, Wydział Biologii : Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego 2019 http://listaptakow.eko.uj.edu.pl/
© medianauka.pl, 2015-03-20, RODZ-285
Data aktualizacji artykułu: 2021-10-09