Karaczany, hełmce

Karaczany, hełmce (Blattodea) to rząd pierwotnych owadów uskrzydlonych, który liczy dziś około 3500 gatunków. W Polsce żyje 7 gatunków z tego rzędu owadów (obserwuje się kilkanaście, ale nie tworzą stabilnych populacji), w Europie - około 150. W Polsce mamy przedstawicieli rodzin karaczanowatych (Pseudomopidae), prusakowatych (Blattidae) i zadomkowatych (Ectobiidae). To owady znane już sprzed 300-350 milionów lat z okresu karbonu.

Gatunki

Wykaz wszystkich opublikowanych artykułów tematycznych.

• Macropanesthia rhinoceros (Macropanesthia rhinoceros)
• Karaczan brazylijski (Blaberus craniifer)
• Karaczan jaskiniowy (Eublaberus posticus)
• Karaczan madagaskarski (Gromphadorhina portentosa)
• Karaczan norowy (Byrsotria fumigata)
• Karaczan ozdobny, karaczan trynidadzki (Eublaberus distanti)
• Karaczan prusak PL (Blatella germanica)
• Karaczan szary (Nauphoeta cinerea)
• Karaczan turecki (Shelfordella lateralis)
• Karaczan wielkoskrzydły, karaczan marmurkowy (Archimandrita tesselata)
• Karaczan wschodni, karaluch PL (Blatta orientalis)
• Przybyszka amerykańska PL (Periplaneta americana)
• Zadomka leśna PL (Ectobius sylvestris)
• Zadomka polna PL (Ectobius lapponicus)

Inne gatunki

• Blaberus giganteus
• karaczan surynamski (Pycnoscelus surinamensis)

Rodziny

Alfabetyczny wykaz opublikowanych rodzin.

Występowanie i środowisko

Prowadzą skryty tryb życia, zwykle o aktywności nocnej. Zamieszkują środowiska leśne i łąkowe, a także ludzkie budynki. Najwięcej gatunków występuje w wilgotnym i ciepłym klimacie. Są obecne na wszystkich kontynentach świata.

Tryb życia i zachowanie

To sprawni biegacze i bardzo zwinne owady. Bardzo słabo latają.

Morfologia i anatomia

Są to owady o średniej długość ciała do 3 cm o silnie spłaszczonym grzbietowo-brzusznie ciele. Ubarwienie zwykle brązowe. Kształt owalny. Przedplecze jest bardzo szerokie, skrywa głowę. Czułki są segmentowane, długie, sięgają końca odwłoka. Skrzydła przednie są mocniejsze i ciemniejsze, z gęstym użyłkowaniem, z podłużnymi żyłkami. Skrzydła te często są zredukowane bardziej lub mniej. Druga para skrzydeł jest szeroka i błoniasta, nierzadko schowana pod pierwszą parą. Czasem ta para skrzydeł jest również uwsteczniona. Kończyny są typu bieżnego. Są smukłe i pokryte kolcami. Odwłok jest szeroki z charakterystycznymi wypustkami odwłokowymi (cerci), które występują zarówno u samców jak i u samic. Aparat gębowy jest typu gryzącego. Głowa ma duże oczy złożone i 2-3 przyoczka.

Rozmnażanie

Karaczany przechodzą przeobrażenie niezupełne. Samice po kopulacji składają jaja zwykle do kokonów (ootek). Samice niektórych gatunków noszą na odwłoku kokony z jajami. Rozwój larw trwa od kilku miesięcy do jednego roku. Gatunki z rodzaju Diploptera są żyworodne. Niektóre gatunki rozmnażają się partenogenetycznie.

Pożywienie

Karaczany są wszystkożerne.

Ochrona i zagrożenia

Karaczany synantropijne są szkodnikami żywności, stwarzając jednocześnie zagrożenie epidemiologiczne. Owady żyjące w naturalnym środowisku, odżywiając się martwą materią organiczną, przyczyniają się do jej usuwania.

Wykresy poniżej przedstawiają strukturę zagrożenia wymarcia gatunków z danego rzędu. Pierwszy diagram uwzględnia gatunki, których nie opisano w naszym serwisie (jeżeli taka sytuacja ma miejsce), drugi diagram uwzględnia wyłącznie gatunki, które opisano w portalu, trzeci diagram uwzględnia tylko gatunki rodzime.

Jeżeli chcesz się więcej dowiedzieć o statusach zagrożenia wymarciem i zapoznać się z opisami poszczególnych statusów, kliknij tutaj.

Ciekawostki

Ostatnie doniesienia naukowe każą zaliczać do tego rzędu termity.

Karaczany są łatwe w hodowli.

Kalendarz przyrody

© medianauka.pl, 2014-11-11, RZAD-65