Kozłek lekarski

Kozłek lekarski (Valeriana officinalis) to gatunek byliny aromatycznej z rodziny kozłkowatej, znana od wielu lat roślina lecznicza. W uprawie spotyka się odmianę 'Anthos', która zawiera większą ilość substancji czynnych.

Występowanie i środowisko PL

Kozłek lekarski występuje w Europie, Azji i porasta brzegi wód, zarośla, wilgotne łąki, torfowiska. W kraju jest pospolity na całym terenie. Dobrze rośnie na glebach żyznych i wilgotnych, wapniowych.

Tryb życia i zachowanie

Kwitnie w okresie od maja do sierpnia.

Morfologia i anatomia

Osiąga wysokość 30-200 cm.

Łodyga jest wyprostowana lub wzniesiona, nierozgałęziona lub nieznacznie rozgałęziona tylko w górnej części, długa, lekko owłosiona u dołu.

Liście są w 4-13 parach i zmniejszają się w kierunku góry, nieparzysto pierzasto podzielone, złożone z 7-27 odcinków, ogonkowe u dołu, owłosione, siedzące u góry.

Kwiaty są drobne, obupłciowe, zebrane w baldachy boczne lub szczytowe. Korona ma kolor biały, liliowy lub różowy. Korona ma kształt dzwonkowatolekowaty, płatki są zrośnięte.

Owoc ma wielkość 2-5 mm, jest nagi lub owłosiony.

Kłącza są krótkie, czasem z krótkimi podziemnymi rozłogami.

Ochrona i zagrożenia

Brak danych.

Ciekawostki

Zapach kozłka lekarskiego działa jak afrodyzjak u kotów.

Biologia i ekologia

Kolor kwiatów:
Grupa roślin: bylina.
Stanowisko: nasłonecznione, półcień.
Środowsko: łąkowe.
Użytek: zioła, roślina lecznicza.
Strefy mrozoodporności: 3-9. Uprawa w Polsce na zewnątrz jest możliwa na terenie całego kraju.
Forma życiowa według klasyfikacji Raunkiaera: hemikryptofit.
Częstośc występowania gatunku: częsty w wielu rejonach.
Diploidalna liczba chromosomów: 2n=14.
Status popularności rośliny: gatunek znany, roślina popularna, znajduje się pośród 500 najbardziej znanych wśród Polaków roślin.

Kalendarz przyrody

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	Opis
				●	●	●	●					Kwitnie kozłek lekarski.
							●	●	●			Termin zbioru korzenia kozłka lekarskiego.

Uprawa

Czynności i właściwości	Opis
Właściwości gleby	Gleba powinna być dobrze przepuszczalna.
Trudność uprawy	Uprawa i pielęgnacja łatwa.
Czas uprawy	Wieloletnia.
Nawożenie	Roślina potrzebuje niewielkich ilości nawozu.
Podlewanie	Nie wymaga częstego podlewania.
Stanowisko	Stanowisko może być w pełnym słońcu jak i w umiarkowanym cieniu.
Terminy siewu / zbioru plonów / pielęgnacji	Zobacz w kalendarzu.
Rozmnażanie	Podział kłączy jesienią lub wysiew nasion na wiosnę.
Zbiór i przechowywanie	Zbiór korzenia odbywa się jesienią następnego roku po wysianiu.
Dodatkowe informacje	Aby korzenie były silne, warto przed dojrzeniem ściąć kwitnące części rośliny. Korzenie myje się i suszy w cieniu.

Zbiory i zastosowanie w zielarstwie

Zastosowanie	Opis
Zastosowanie ogólne	Roślina o leczniczych właściwościach.
Zastosowanie terapeutyczne	niepokój, lęki bezsenność
Sposób działania, właściwości lecznicze	Kozłek lekarski to jeden z najczęściej stosowanych środków na uspokojenie. Kozłek lekarski zawiera wiele czynnych biologicznie substancji, w tym olejki eteryczne, glikozyd, kwas walerynowy, waleranon, walerenal. Surowiec stanowi korzeń. Stosuje się go jako lek rozkurczowy i uspakajający, głównie u osób starszych. W aptekach jest dostępny pod nazwą waleriana - jest to alkoholowy wyciąg z podziemnych części rośliny.
Przyjmowana postać	ekstrakt, esencja tabletki i kapsułki herbata, napar nalewka
Przepisy zielarskie	Herbata - jedną łyżeczkę suszonego korzenia kozłka zalać szklanką wrzątku i zaparzać przez 10 minut. Po przecedzeniu należy wypić na godzinę przed snem.
Dawkowanie	W przypadku bezsenności, filiżanka herbaty przed snem. W przypadku nalewki - 5-10 ml na godzinę przed snem. Aby przyjmowanie kozłka miało wpływ na jakość snu, preparaty należy przyjmować przez minimum 2 tygodnie.
Przeciwwskazania	Brak wyraźnych przeciwwskazań oraz skutków ubocznych.
Surowiec	Korzeń.

Pokrewne gatunki roślin

kozłek trójlistkowy (Valeriana tripteris)

Zioła
Zobacz atlas ziół, roślin leczniczych i przyprawowych.

Bibliografia

Wykaz całej bibliografii dla wszystkich artykułów opublikowanych w niniejszym serwisie znajduje się w odnośniku w stopce. Poniżej znajduje się wykaz publikacji, które w szczególności były wykorzystywane w przygotowaniu niniejszego artykułu:

Lucjan Rutkowski – Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, ISBN 978-83-01-14342-8, PWN SA 2004
Zbigniew Nawara – Rośliny Łąkowe, ISBN 978-83-7763-234-5, Multico Oficyna Wydawnicza 2012
Anna i Łukasz Przybyłowiczowie – Ilustrowana Encyklopedia Roślin Polski, ISBN 978-83-7705-826-8, PWN
Beata Grabowska, Tomasz Kubala – Encyklopedia bylin t. I i II, ISBN 978-83-7506-845-0, Zysk i S-ka 2011
Rebecca L. Johnson, Steven Foster, Tieraona Low Dog, David Kiefer – Przewodnik po ziołach leczniczych, ISBN 978-83-274-8955-5, wydawnictwo Olesiejuk 2019
Praca zbiorowa – 500 przypraw i ziół leczniczych, 978-83-7845-996-5, SBM 2015
Franz-Xaver Treml – Zioła z ogrodu i balkonu - 500 ziół przyprawowych i leczniczych, ISBN 978-83-7175-702-0, Delta
Praca zbiorowa – Botanica ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, ISBN 3-8331-1916-0, Könemann 2005