Małże

Małże, blaszkoskrzelne (Bivalvia, Lamellibranchiata) to gromada mięczaków z podtypu muszlowców, do której zaliczamy około 20 000 gatunków.

Wygląd

To zwierzęta o dwubocznie symetrycznej budowie ciała. W budowie anatomicznej brak głowy, w tym szczęk i tarki, a muszla, jaką wytwarzają składa się z dwóch części, lewej i prawej, które są połączone więzadłem konchiolinowym. Obie części muszli łączy także wapienny układ listewek, tak zwany zawias. Niektóre małże mają rozwiniętą nogę z podeszwą, większość jednak ma budową klina. Noga jest silnie umięśniona. U części gatunków osiadłych noga nie występuje. Otwór gębowy, wyposażony w urzęsione płaty, znajduje się w okolicy nogi.

Gatunki

Wykaz wszystkich opublikowanych artykułów tematycznych.

Małgiew, piaskołaz PL

Mya arenaria

Małgiew, piaskołaz to gatunek mięczaka, należącego do rodziny Myidae, gromady małży. Lewa część muszli ma prostopadły wyrostek. Połówki są tak wygięte, że przy zamknięciu mięczak może wysuwać syfony oraz nogę.

Omułek jadalny

Mytilus edulis

Omułek jadalny (Mytilus edulis) to gatunek małży. Jest najbardziej szeroko rozpowszechnionym gatunkiem z rodziny Mytilidae. Ma symetryczną skorupę, zwężoną w przedniej części i okrągłą w tylnej. Skorupa ma ciemną, często czarną barwę.

Ostryga jadalna

Ostrea edulis

Ostryga jadalna (Ostrea edulis) to gatunek mięczaka z rzędu nierównomięśniowych (Anisomyaria), z gromady małży. Występuje wiele podgatunków. Muszla ma brudnoszarą barwę, jest na powierzchni nieregularna.

Przydacznia olbrzymia

Tridacna gigas

Przydacznia olbrzymia (Tridacna gigas) to gatunek małży o falistym brzegu. Zaliczamy go do rzędu Heterodonta. Płaszcz ma jaskrawe ubarwienie.

Szczeżuja pospolita PL

Anodonta anatina

Szczeżuja pospolita (Anodonta anatina) to gatunek słodkowodnej małży z rodziny skójkowatych. Muszla szczeżui jest szeroka i silnie bocznie spłaszczona, o cienkich ściankach.

Szczeżuja wielka PL

Anodonta cygnea

Szczeżuja wielka (Anodonta cygnea) to gatunek słodkowodnej małży z rodziny skójkowatych. Jest to największa nasza małża. Muszla szczeżui wielkiej jest szeroka i silnie bocznie spłaszczona, o cienkich ściankach.

Inne gatunki

• Sercówka grzebieniasta (Acanthocardia acuelata)
• Szczeżuja spłaszczona (Anodonta complanata)
• Szczeżuja wielka (Anodonta cygnaea)
• Arka Noego (Arca noae)
• cyprina islandzka (Arctica islandica)
• Astarta północna (Astarte borealis)
• Astarta zachodnia (Astarte elliptica)
• Barnea (Barnea candida)
• Sercówka jadalna (Cardium edule)
• Sercówka pasiasta (Cardium fasciatum)
• Corbicula javanicus
• Racicznica zmienna (Dreissensia polymorpha)
• Ostryga portugalska (Gryphaea angulata)
• Gniazdówka ozdobna (Lima hians)
• Rogowiec wapienny (Macoma calcarea)
• Skójka perłorodna, perłoródka rzeczna (Margaritana margaritifera)
• Perłopław (Meleagrina margaritifera)
• Płaskołaz (Mya arenaria)
• Nukula orzechowata (Nucula nucleus)
• Przegrzebek pospolity (Pecten jacobaeus)
• Penicillus javanus
• Skałotocz amerykański (Petricola pholadiformis)
• Skałosznica (Petricolaria pholadiformis)
• Skałotocz (Phalas dactylus)
• Szołdra szlachetna, przyszynka (Pinna nobilis)
• Scabies crispata
• Okładniczka pochwowata (Solen vagina)
• Rogowiec bałtycki (Tellina baltica)
• Rogowiec mały (Tellina tenuis)
• Świdrak okrętowy (Teredo navalis)
• Skójka malarska (Unio pictorum)

Występowanie i środowisko

Są to zwierzęta żyjące wyłącznie w środowisku wodnym, przy czym znakomita większość żyje w morzach i oceanach. Występują głównie na płyciznach, ale znane są okazy wyłowione z głębokości nawet 10 000 m.

Małże występują także w Polsce. Występują w Bałtyku (9 gatunków) i w wodach słodkich. Polskie małże morskie to:

• sercówka bałtycka,
• małgiew piaskołaz,
• rogowiec bałtycki,
• rogowiec wapienny,
• omułek jadalny,
• racicznica zmienna,
• cyprina islandzka,
• astarta północna,
• astarta zachodnia.

Gatunki występujące w wodach słodkich to między innymi szczeżuja wielka i pospolita, racicznica, skójka, łącznie około 27 gatunków.

Tryb życia i zachowanie

Małże przejawiają znikomą aktywność. Prowadzą osiadły tryb życia. Niektóre gatunki mogą pełzać, inne skakać, jeszcze inne pływają. Małże wytwarzają perły. Małż wytwarza perłę wówczas, gdy drobne ciało obce dostanie się między muszlę, a płaszcz. Płaszcz otacza je wówczas i wytwarza wokół niego masę perłową. Perły o wartości kamieni szlachetnych produkują tylko perłopławy. Gatunki osiadłe potrafią tworzyć ogromne ławice. Znane są przypadki dożycia przez niektóre małże wieku 100 lat.

Morfologia i anatomia

Budowa małży - schemat budowy wewnętrznej

1 - nerka, 2 - serce, 3 - mięsień zwieracza muszli, 4 - odbyt, 5 - syfon wypustowy, 6 - syfon wpustowy, 7 - skrzela, 8 - płaszcz, 9 - gonada, 10 - noga, 11 - jelito, 12 - otwór gębowy, 13 - żołądek, 14 - zwieracz muszli 15 - wątroba

Muszla małży - budowa

1 - wierzchołek, 2 - skrzydło, 3 - bruzda promienista, 4 - żebra promieniste

Małże osiągają rozmiary od 2 mm do 1,35 m i masy 200 kg.

U części gatunków osiadłych w pobliżu nasady nogi znajduje się gruczoł bisiorowy, który wydziela gęstą masę, która w wodzie krzepnie. W ten sposób małże wytwarzają nici, zwane bisiorem. Dzięki bisiorowi małże przytwierdzają się do podłoża. Wewnątrz muszli znajduje się jama płaszczowa z parą dużych skrzeli. W budowie anatomicznej pojawia się czasem specjalna rurka (syfon), która ma na celu wyprowadzać wodę na zewnątrz.

Przełyk jest dość krótki, do żołądka uchodzi duży gruczoł trawienny (wątroba). Z żołądka pokarm trafia do jelita, które zapętla się w nodze, przechodzi przez serce i kończy się na odbycie w pobliżu syfonu.

Małże posiadają parzyste nerki, które nazywamy narządami Bojanusa, a także narząd Kebera, który również stanowi element układu wydalniczego.

Serce ma jedną komorę i parę przedsionków.

W skład układu nerwowego wchodzą trzy pary zwojów: głowowe, nożne i trzewiowe.

Małże posiadają oczy (w różnym stopniu rozwoju), narządy czuciowe, statocysty (narząd równowagi), a także narząd zmysłu chemicznego.

Rozmnażanie

Większość gatunków jest rozdzielnopłciowa, są też gatunki obojnacze. Niektóre małże słodkowodne opiekują się potomstwem. W takim przypadku jaja nie są wypuszczane z jamy płaszczowej.

Pożywienie

Co jedzą małże? Małże żywią się drobnymi żyjątkami i martwymi szczątkami zawieszonymi w filtrowanej wodzie.

Ochrona i zagrożenia

Wiele gatunków małży to gatunki zagrożone z uwagi na ich przeławianie, a także z uwagi na stan środowiska naturalnego.

Znaczenie małżów

Znaczenie małżów jest następujące:

• wiele gatunków to małże jadalne;
• wiele gatunków to żywiciele pośredni dla pasożytów;
• małże to źródło pokarmu dla wielu zwierząt wodnych;
• małże znajdują zastosowanie w medycynie (na przykład zielone małże nowozelandzkie Perna canaliculus, z których powstaje preparat na stawy;
• muszle małży wykorzystuje się jako ozdoby;
• Mączka z muszli morskich jest wykorzystywana w żywieniu zwierząt i wzbogacania gleby w wapń;
• perły oraz masę perłową wykorzystuje się w jubilerstwie;
• to  wskaźniki czystości wód.

Ciekawostki

Największy małż na świecie to przydacznia olbrzymia (Tridacna gigas). Długość muszli wynosi nawet 135 cm i waży nawet 200 kg!

Największa perła na świecie została znaleziona w przydaczni olbrzymiej. Mierzyła 23×14×15cm! Choć ogromna, nie ma wartości handlowej.

Małże to jedne z najwolniej rosnących zwierząt na świecie.

Niektóre małże żyją nawet 400 lat.

Perły są bardzo rzadkie. W naturze zdarzają się w 1 na 20 000 małży.

Pytania

Co to są małże Świętego Jakuba?

Małże lub muszle Świętego Jakuba to nic innego jak przegrzebki.

Czy małże są jadalne?

Tak, jadalny małż to najczęściej małż morski. Wiele gatunków jada się jako owoce morza. Należą do nich przegrzebki, ostrygi, omułki (mule) i wiele innych gatunków, w tym nawet przydacznia olbrzymia. Jedne z najsmaczniejszych małżów to okładniczki, czyli popularne małże brzytwy, nazywane tak pospolicie z uwagi na charakterystyczny kształt muszli.

Czy małże to ślimaki?

Nie. Małże stanowią odrębną gromadę bezkręgowców. Razem ze ślimakami i głowonogami należą do mięczaków.

Małż czy małża?

Małż jest rodzaju męskiego, czyli "małż".

Czym się różnią ostrygi od małżów?

Ostryga to rodzaj małża należy do gromady małżów, jednak czasem nazwy "małże" używa się na mule, czyli omułki jadalne. Wówczas mamy na myśli dwa różne gatunki małża.

Czy prowadzi się hodowlę małży?

Oczywiście. Z hodowli można kupić najczęściej ostrygi i mule. Hodowlę omułków prowadzi się także w Bałtyku, jednak jest do hodowla eksperymentalna.

Małże hoduje się także dla pozyskiwania pereł.

Czy małże hoduje się w akwarium?

Rzadko, ale można spotkać małże w akwariach. Do takich małżów należy Corbicula javanicus o żółtej muszli, szczeżuja i skójka.

Co to jest małż skrzydła anioła?

Skrzydła anioła to popularna nazwa muszli skałosznicy (Petricolaria pholadiformis), która rzeczywiście przypomina skrzydło anioła.

Co to jest muszla Wenus?

To muszla przegrzebka zwyczajnego. została uwieczniona przez Sandra Botticellego na słynnym obraize Narodziny Wenus.

Jak powstają perły?

W jaki sposób powstaje perła? Czy jest to wytwór sztuczny, czy naturalny? Czy w Polsce można znaleźć perłę?

Ile kosztują perły?

Cena pereł zależy od kilku czynników takich jak:

• wielkość (duże perły są najdroższe),
• pochodzenie perły (droższe są perły morskie, tańsze słodkowodne, najdroższe naturalne, czyli nie pochodzące z hodowli),
• kształt (najcenniejsze są idealnie kuliste),
• obecność skaz (im jest ich więcej, tym perła jest tańsza),
• grubość powłoki (im grubsza tym lepiej)
• połysk,
• barwa (najcenniejsze perły Akoya są biało-różowe, Tahiti - zielone, a South Sea - złote),
• dopasowanie pereł w wyrobie jubilerskim.

Perły słodkowodne są uzyskiwane z hodowli małży w rzekach i jeziorach. Z jednej małży słodkowodnej można pozyskać wiele pereł. Perły morskie dzielą się na perły Akoya (kuliste, połyskliwe), Tahiti (mają ciemny kolor) i South Sea (duże perły często złotawe).

Rozrzut cen jest ogromny. Możemy kupić cały naszyjnik z pereł za kilkadziesiąt złotych lub pojedynczą perłę za kilkadziesiąt milionów dolarów!

Dziś znakomita większość pereł pochodzi z hodowli.

Ćwiczenia
Wykonaj ćwiczenia związane z tematem
Małże

© Media Nauka, ART-GROM16