Naczelne

Naczelne (Primates) to rząd wysoko rozwiniętych ssaków, który liczy dziś około 458 gatunków w 16 rodzinach. Do naczelnych należy człowiek. Oprócz niego w Polsce nie występują żadne gatunki tego rzędu. To długowieczne zwierzęta. Naczelne dzieli się na:

Strepsirhini (lemury i gatunki pokrewne)
Haplorhini (wyraki, małpy, małpy człekokształtne, człowiek)

Ponadto małpy człekokształtne, człowieka, małpy wąskonose określa się jako Catarrhini, nazywane małpami wąskonosymi, albo właściwymi. Catarrhini dzielimy jeszcze na małpy Starego Świata (Cercopithecoidea), małpy człekoksztatne i człowieka (Hominoidea).

Rodziny

Alfabetyczny wykaz opublikowanych rodzin.

Nazwa rodziny	Nazwa łacińska	Liczba gatunków		Czy występuje w Polsce?
Nazwa rodziny	Nazwa łacińska	Świat	Polska	Czy występuje w Polsce?
czepiakowate	Atelidae	28	0	Nie
człowiekowate	Hominidae	7	1	Tak
galagowate	Galagidae	21	0	Nie
gibbonowate	Hylobatidae	17	0	Nie
indrisowate	Indridae	19	0	Nie
koczkodanowate	Cercopithecidae	140	0	Nie
lemurkowate	Cheirogaleidae	33	0	Nie
lemurowate	Lemuridae	22	0	Nie
lepilemurowate	Lepilemuridae	28	0	Nie
lorisowate	Lorisidae	14	0	Nie
palczakowate	Daubentoniidae	1	0	Nie
pazurkowce	Callithricidae	44	0	Nie
płaksowate	Cebidae	17	0	Nie
ponocnicowate	Aotidae	13	0	Nie
sakowate	Pitheciidae	44	0	Nie
wyrakowate	Tarsiidae	10	0	Nie

Inne rodziny

Małpy wąskonose (Cercopithecidae)

Występowanie i środowisko

Ssaki naczelne zamieszkują głównie strefę podzwrotnikową. W dalekiej przeszłości zasiedlały Europę i Amerykę, gdzie dzisiaj w ogóle nie występują (poza cżłowiekiem). Większość gatunków żyje w tropikalnych lasach deszczowych. Zamieszkują też sawanny, tereny górskie.

Tryb życia i zachowanie

Zwykle prowadzą nadrzewny tryb życia. Zazwyczaj żyją w stadach.

Morfologia i anatomia

Wszystkie naczelne są stopochodne. Oprócz człekokształtnych, naczelne są wyposażone w ogon. Mają okrągłą głowę, oczy skierowane ku przodowi. Dłonie są chwytne. Lemury mają wydłużony, podobny do psiego pysk.

W kośćcu występuje obojczyk. Palce kończyn są zwykle przeciwstawne (pierwsze z nich w stosunku do pozostałych) i zakończone płaskimi paznokciami. Najlepiej rozwiniętym zmysłem jest wzrok. Samice małp właściwych mają zawsze pojedynczą macicę, krążkowe łożysko, u lemurów macica jest dwudrożna, łożysko rozproszone. U samców prącie zwisa, jądra umieszczone poniżej w worku mosznowym. Mózg jest bardzo dobrze rozwinięty. Naczelne mają 4 typy zębów: kły, siekacze, przedtrzonowe i trzonowe. Młode mają uzębienie mleczne.

Rozmnażanie

Ciąża naczelnych jest długa, a rozwój potomstwa bardzo wolny. Młode są bardzo długo uzależnione od matki. Najczęściej samica rodzi tylko 1 młode.

Pożywienie

Są wszystkożerne z przewagą pokarmu roślinnego w diecie.

Ochrona i zagrożenia

Wiele gatunków jest zagrożonych poprzez likwidację naturalnych środowisk występowania. Do ginących gatunków należą: Hapalemur simus, Lemur fulvus, Lemur macaco, Lepilemur ruficaudatus, Indri indri, Macaca silenus, Papio leucophaeus, Gorilla gorilla berengei i wiele innych.

Wykresy poniżej przedstawiają strukturę zagrożenia wymarcia gatunków z danego rzędu. Pierwszy diagram uwzględnia gatunki, których nie opisano w naszym serwisie (jeżeli taka sytuacja ma miejsce), drugi diagram uwzględnia wyłącznie gatunki, które opisano w portalu, trzeci diagram uwzględnia tylko gatunki rodzime.

Struktura zagrożenia wymarciem
(wszystkie wymienione gatunki rzędu)

Struktura zagrożenia wymarciem
(wszystkie opisane w serwisie gatunki rzędu)

Struktura zagrożenia wymarciem PL
(wszystkie wymienione polskie gatunki rzędu)

Jeżeli chcesz się więcej dowiedzieć o statusach zagrożenia wymarciem i zapoznać się z opisami poszczególnych statusów, kliknij tutaj.

Ciekawostki

Brak danych.

Pokaż tylko bieżące wydarzenia

Bibliografia

Wykaz całej bibliografii dla wszystkich artykułów opublikowanych w niniejszym serwisie znajduje się w odnośniku w stopce. Poniżej znajduje się wykaz publikacji, które w szczególności były wykorzystywane w przygotowaniu niniejszego artykułu:

IUCN - Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych, ISSN 2307-8235 https://www.iucnredlist.org
Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska-Jurgiel, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz - Polskie nazewnictwo ssaków świata, 978-83-88147-15-9, Muzeum i Instytut Zoologii PAN 2015
pod red. Kazimierza Kowalskiego - Mały słownik zoologiczny - ssaki, Wiedza Powszechna 1975
Praca zbiorowa - Encyklopedia zwierząt Ssaki, ISBN 83-85-85152-05-9, Elipsa 1991
Zbigniew Woliński, Janusz Towpik - Małpy i małpiatki – Atlas, ISBN 83-02-02980-J, WSiP 1990
Jiří Gaisler, Jan Zejda - Ssaki świata, ISBN 83-7079-773-3, MUZA SA 1995
Josef Reichholf - Leksykon przyrodniczy. Ssaki, ISBN 83-7129-877-3, Świat Ksiązki 1996
Hanna i Antoni Gucwińscy - Zoologia Tom I Ssaki Część I Leksykon popularnonaukowy., ISBN 83-88988-01-8, Albatros 2003
Praca zbiorowa - Wielka Encyklopedia Przyrody. Ssaki, ISBN 83-7079-784-9, MUZA SA 1997
Alfred Brehm - Życie zwierząt. Ssaki, PWN 1963
Włodzimierz Serafiński, Ewa Wielgus-Serafińska - Ssaki zwierzęta świata, ISBN 83-01-05877-3, PWN 1988