Nicienie

Nicienie (Nematoda) to gromada zwierząt z typu obleńców, do której zaliczamy około 10 000 gatunków. W Polsce żyje około 1000 gatunków.

Wygląd

Są to zwykle małe zwierzęta o rozmiarach od 0,2 mm, maksymalnie do 1 m. Cechy charakterystyczne nicieni to wydłużony, robakowaty kształt ciała, przypominający nić. Otwór gębowy leży w przedniej części ciała, odbyt niedaleko końca ciała po stronie brzusznej. Ciało nie jest wyposażone w żadne przydatki.

Gatunki

Wykaz wszystkich opublikowanych artykułów tematycznych.

Glista ludzka PL

Ascaris lumbricoides

Glista ludzka (Ascaris lumbricoides) to gatunek nicienia z typu obleńców, ludzki pasożyt, jednocześnie jeden z największych pasożytów człowieka. Pasożytuje głównie w jelicie cienkim.

Glista psia PL

Toxocara canis

Glista psia (Toxocara canis) to gatunek nicienia z typu obleńców, pasożyt wewnętrzny psowatych.

Owsik ludzki PL

Enterobius vermicularis

Owsik ludzki (Enterobius vermicularis) to pasożyt układu pokarmowego człowieka, w tylnej części jelita cienkiego i przedniej jelita grubego. Objawami zakażenia są bóle głowy, nudności, osłabienie, niespokojny sen, brak apetytu, pobudliwość i świąd.

Węgorek jelitowy PL

Strongyloides stercoralis

Węgorek jelitowy, węgorek ludzki (Strongyloides stercoralis) to gatunek obleńca z gromady nicieni, wewnętrznego pasożyta człowieka.

Włosień spiralny, włosień kręty PL

Trichinella spiralis

Włosień spiralny, włosień skręcony, włosień kręty (Trichinella spiralis) to pasożyt wielu ssaków, między innymi świni, dzika, szczura, myszy, niedźwiedzia, lisa i człowieka. Zarażenie włośniem spiralnym następuje przez zjedzenie mięsa.

Włosogłówka PL

Trichocephalus trichiurus

Włosogłówka (Trichuris trichiura) to gatunek pasożyta z gromady nicieni. Przednia część ciała ma włosowaty kształt. To pasożyt jelita grubego i ślepego.

Inne gatunki

Ascaridia galli
Glista świńska (Ascaris suum)
Camallanus cotti
Dictyocaulus filaria
Ditylenchus destructor
Niszczyk zjadliwy (Ditylenchus dipsaci)
Riszta, nitkowiec podskórny (Dracunculus medinensis)
Filaria słoniowacizny (Filaria bancrofti)
Haemonchus contortus
Heterakis gallinarum
Mątwik ziemniaczany (Heterodera rostochinensis)
Mątwik burakowiec (Heterodera schachti)
Loa-loa (Loa loa)
Oesophagostomum dentatum
Oesophagostomum radiatum
Oesophagostomum venulosum
Glista końska (Parascaris equorum)
Węgorek świński (Strongyloides ransomi)
Syngamus trachea

Występowanie i środowisko

Są obecne na całym świecie we wszystkich środowiskach, przy czym najliczniej występują w glebie.

Tryb życia i zachowanie

Część gatunków nicieni to pasożyty człowieka, zwierząt i roślin (połowa wszystkich gatunków nicieni), wywołujące nierzadko ciężkie choroby. Choroby wywołane przez nicienie to między innymi:

owsica,
glistnica,
włośnica (trichinelloza),
węgorzyca.

Nicienie mogą się poruszać, wijąc się jak węże.

Morfologia i anatomia

W przekroju poprzecznym ciało ma kształt koła. Samica jest zwykle większa od samca. Wór skórno-mięśniowy ma grubą warstwę oskórka (kutikuli), warstwa podskórna (hipoderma) jest jeszcze grubsza i tworzy 4 podłużne rozszerzenia (wałki hipodermalne), biegnące wzdłuż ciała. W wałkach tych znajdują się nerwy i kanały wydalnicze. Brak mięśni okrężnych, mięśnie podłużne zbudowane są z komórek nabłonkowo-mięśniowych. Przewód pokarmowy ma postać prostej rurki i kończy się odbytem. Ciało wypełnione jest cieczą, która nadaje mu dużą sprężystość. Nicienie mają niskie zapotrzebowanie na tlen, mogą oddychać beztlenowo. W jamie ciała znajdują się oddzielne komórki wydalnicze bez przewodów wydalających. Zwierzęta te mają także układ nerwowy.

Do czynności życiowych nicieni można zaliczyć:

odżywianie się,
oddychanie (tlenowe i beztlenowe),
rozmnażanie się,
ruch.

Budowa nicieni

Poniższy schemat ukazuje budowę wewnętrzną ciała nicienia w przekroju poprzecznym

Opis oznaczeń

1 - oskórek, 2 - ektoderma, 3 - przewód wydalniczy, 4 - mięśnie, 5 - pień nerwowy grzbietowy, 6 - jama ciała wypełniona płynem, 7 - jelito, 8 - endoderma, 9 - gonady, 10 - pień nerwowy brzuszny

Rozmnażanie

Występuje rozdzielność płciowa. Nicienie pasożytnicze mają na ogół skomplikowany cykl rozwoju. Gatunki żyjące wolno w glebie rozmnażają się bardzo szybko. Ich cykl rozwoju może trwać zaledwie kilka dni.

Pożywienie

Na ogół zjadają resztki roślinne i zwierzęce, rozłożonymi już przez inne organizmy żywe.

Ochrona i zagrożenia

Brak danych.

Ciekawostki

Mają ogromne znaczenie glebotwórcze. W jednym centymetrze sześciennym w glebie może się znajdować 1000-10 000 osobników.

Nicienie wykorzystuje się także w ogrodnictwie w walce biologicznej z pędrakami, larwami różnych chrząszczy, w tym opuchlaka truskawcowca, chrabąszcza majowego. Takie środki jak Larvanem zawierają larwalne stadium rozwojowe konkretnych nicieni w specjalnym żelu.

Niektóre nicienie, wraz z drutowcami i larwami chrząszczy, mogą niszczyć trawnik. Tu stosuje się inną broń biologiczną - bakterie. Popularny środek wykorzystywany w tym celu to na przykład P-Drakol. Można kupić także preparaty zawierające nicienie na ślimaki, ziemiórki, wspomniane wyżej opuchlaki, pędraki i inne szkodniki.

Osobna grupa pasożytów z gromady nicieni to robaki, które żyją pod skórą człowieka i zwierząt. W tropikach występuje nitkowiec podskórny (riszta), którego długość może wynosić nawet 50-100 cm! Średnica przekroju wynosi do 1,7 mm. Obecność riszty zdradzają wrzody, otwarte rany, z których ofiary wyciągają ogromne robaki. Samce osiągają zaledwie 4 cm. Do zakażenie dochodzi poprzez wypicie wody z zarażonymi jajami oczlikami.

Inny pasożyt, o którym warto wspomnieć to filaria słoniowacizny. Pasożyt ten wywołuje straszną chorobę słoniowacizny (elefantiaza). Choroba ta objawia się olbrzymimi nabrzmieniami gruczołów chłonnych w nogach. Zarazić się można przez ukłucie komara.

Pytania

Jakie są przykłady nicieni?

Oto wybrani przedstawiciele nicieni pasożytniczych u człowieka:

glista ludzka, wywołująca glistnicę,
owsik, który wywołuje owsicę,
włosień spiralny,
który wywołuje bardzo groźną włośnicę,
loa-loa (Loa loa), pasożyt żyjący w oku człowieka,
węgorek jelitowy, który pasożytuje w jelicie.

Do popularnych i powszechnie występujących pasożytów roślin wśród nicieni należą:

mątwik burakowy, groźny szkodnik buraków cukrowych,
mątwik ziemniaczany, pasożyt pomidorów, ziemniaków,
niszczyk zjadliwy - pasożyt czosnku i cebuli, fasoli, bobu, ziemniaka, buraka,
Ditylenchus destructor - pasożyt marchwi, ziemniaków.

To tak zwane nicienie glebowe.

Jak przebiega leczenie chorób wywołanych przez nicienie?

To zależy od rodzaju pasożyta. Najłatwiej leczy się nicienie pasożytujące w jelitach. W przypadku owsików wystarczy przyjąć odpowiednie leki w odstępie dwóch tygodni przez wszystkich domowników. W przypadku glistnicy również podaje się leki, ale nie działają one na glisty bytujące w płucach. Leczenie włośnicy jest trudne i odbywa się często w szpitalu. Leki działają na zarażenie włośniem w fazie jelitowej.

Czy nicienie w akwarium są groźne?

Małe i białe, pełzające po szybach lub wijące się robaki to najczęściej wypławki i/lub nicienie. Ich obecność jest dość częsta w akwariach. Wiele nicieni to pasożyty, jednak te, które pojawiają zwykle w podłożu, na szybach lub w wodzie to najczęściej nieszkodliwe gatunki. Czasem robaków jest bardzo dużo. Nie świadczy to dobrze o czystości akwarium i nieprawidłowym karmieniu ryb, a dokładniej o zbyt obfitym ich karmieniu. Gdy przegłodzimy nasze ryby, te zwyczajnie zjedzą nieproszonych gości.

Należy też pamiętać o regularnej wymianie wody. Gdy nie poradzimy sobie z plagą nicieni można kupić odpowiedni środek chemiczny w sklepie zoologicznym.

Istnieją też wśród nicieni pasożyty ryb akwariowych. Należy tu wymienić:

nicienie z rodzaju Capillaria, które wywołują kapilariozę u skalarów, paletek;
owsiki Oxyurida, które zarażają dyskowce;
Camallanus cotti - podobny do owsika nicień, atakujący wyłącznie ryby.

Wyżej wymienione pasożyty bytują w układzie pokarmowym ryb. Choroby leczy się u ryb poprzez różne leki podawane w karmie oraz kąpiele w roztworach z lekarstwem.

Jak nazywa się nicień ludzki pasożytujący w jelicie?

Pasożyt człowieka z gromady nicieni, który pasożytuje w jelicie to owsik, węgorek lub glista.

Co to są nicienie płucne?

Nicienie płucne to pasożyty u psów i kotów, a także innych mięsożernych zwierząt. Przykładem takiego pasożyta jest Angiostrongylus vasorum. Robak ten żyje w tętnicy płucnej i sercu psa. Objawy u psa lub kota zarażenia nicieniami płucnymi mogą nie występować, mogą być łagodne lub objawiać się zaburzeniami krążeniowo-oddechowymi, w tym przyspieszonym oddechem, dusznościami, omdleniami, osłabieniem, kaszlem z krwawą wydzieliną lub nieżytem oskrzeli. Podstawowa diagnostyka polega na wykryciu larw w kale lub w wykrztuszanym śluzie. Możliwe są też testy serologiczne.

Czy nicienie występują w rybach?

Tak. W rybach występują różne pasożyty i większość z nich bytuje w ich przewodzie pokarmowym, który zwykle nie jest spożywany. Nicienie z rodziny Anisakidae (Anisakis simplex, Pseudoterranova decipiens a także Contracaecum osculatum i Hysterothylacium aduncum) występują w mięśniach i mogą być groźne dla człowieka, jeżeli zostaną zjedzone żywe. Nicienie z tego rodzaju występują w na całym świecie – zarażają dorsze, makrele, morszczuki, tuńczyki, sardynki, śledzie, turboty, halibuty, witlinki, rdzawce, czarniaki i wiele innych gatunków. Należy unikać jedzenie surowych ryb.

Nicienie występują także w rybach śródlądowych. Pasożyty atakują karpie, karasie, szczupaki, węgorze, amury. Lokują się w przewodzie pokarmowym, naczyniach krwionośnych, pęcherzu pławnym, łuskach, aorcie brzusznej. Mowa o nicieniach z rodzaju Anguillicola i Philometra.

Ćwiczenia

Ćwiczenia interakcyjne pomogą przygotować się na sprawdzian, test, egzamin, a ponadto usystematyzują wiedzę z danej dziedziny. To także świetny trening do matury. Wiele ćwiczeń to dobre zadania maturalne.

Ćwiczenia
Wykonaj ćwiczenia związane z tematem

Nicienie

Ćwiczenia
Wykonaj ćwiczenia związane z tematem

Glista ludzka

Ćwiczenia
Wykonaj ćwiczenia związane z tematem

Owsik ludzki

Bibliografia

Wykaz całej bibliografii dla wszystkich artykułów opublikowanych w niniejszym serwisie znajduje się w odnośniku w stopce. Poniżej znajduje się wykaz publikacji, które w szczególności były wykorzystywane w przygotowaniu niniejszego artykułu:

Jerzy Antychowicz, Alicja Bernat, Irena Kramer, Hanna Głowacka, Agnieszka Pękala - Pasożyty europejskich wolno żyjących ryb śródlądowych, ze szczególnym uwzględnieniem występujących w polskich jeziorach i rze, KRAJOWA IZBA LEKARSKO - WETERYNARYJNA https://vetpol.org.pl/dmdocuments/ZW-08-2016-01.pdf
prof. dr hab. Jerzy Antychowicz - Choroby ryb akwariowych śródlądowych i morskich, ISBN 978-83-09-99010-9, Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne sp. z o.o. 2007
- Morski Instytut Rybacki 2018 https://mir.gdynia.pl/z-cyklu-faq-baltyk-male-morze-wiele-pytan/
Lek. wet. Magdalena Frączyk, Instytut Parazytologii PAN - Angiostrongylus vasorum – nicień płucny, nowe zagrożenie dla psów w Polsce 0 https://www.vetpol.org.pl/dmdocuments/ZW-2014-02-05.pdf
Europejska i Śródziemnomorska Organizacja Ochrony Roślin - Ditylenchus destructor i Ditylenchus dipsaci 2011 https://piorin.gov.pl/files/userfiles/giorin/prawo/eppo/diagnostyka/pm_7-87_1_ditylenchus_destructor_i_dipsaci.pdf
Aleksander Rajski - Zoologia, ISBN 83-01-06181-2, PWN 1988
Alfred Brehm - Życie zwierząt - bezkręgowce, PWN 1968
Praca zbiorowa - Mały Słownik Zoologiczny Bezkręgowce, ISBN 83-214-0428-6, Wiedza Powszechna 1984
Zespół autorów (Czechowski, Gajewski, Garbaczewska, Nowakowski, Starck, Skwarło-Sońta, Trojan) - Biologia, ISBN 83-09-01027-3, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne 1989