Ważki

Ważki (Odonata) to rząd owadów, który liczy dziś około 5600 gatunków. W Europie występuje około 1300 gatunków, z czego w Polsce żyją 73 gatunki z tej rodziny owadów.

Ważki dzielimy na trzy podrzędy:

• ważki równoskrzydłe (Zygoptera), do którego zaliczamy polskie rodziny świteziankowatych, pałątkowatych, łątkowatych i pióronogowatych;
• ważki różnoskrzydłe (Anisoptera), do którego zaliczamy polskie rodziny żagnicowatych, gadziogłówkowatych, szklarnikowatych, ważkowatych;
• Epiophlebia - znane są dziś tylko 3 gatunki, nie występujące w naszym kraju.

Rodziny

Alfabetyczny wykaz opublikowanych rodzin.

Występowanie i środowisko

Najwięcej gatunków żyje w strefie tropikalnej i subtropikalnej. Larwy żyją w środowisku wodnym, są aktywne w nocy. Owady dorosłe spotkać można na lądzie w pobliżu zbiorników wodnych, ale wytrawni lotnicy oddalają się od zbiorników wodnych. Można je więc spotkać na łąkach, skrajach lasów. Dorosłe ważki są aktywne za dnia.

Tryb życia i zachowanie

Zarówno larwy jak i osobniki dorosłe są drapieżnikami. Postać dorosła świetnie lata. W polowaniu ważki kierują się wzrokiem. Niektóre gatunki zjadają komary, ochotki i mszyce. Larwy wyszukują ofiary za pomocą dotyku. Larwy czatują na ofiary, wyrzucają w ich kierunku maskę i pożerają je. Sąt o zwykle bezkręgowce. Duże okazy polują też na narybek oraz kijanki. Larwy ważek zjadają też inne larwy ważek.

Morfologia i anatomia

Ważki mają mocno wydłużone ciało, zaopatrzone w duże, sztywne, silne dwie pary skrzydeł, na końcu których znajduje się plamka skrzydłowa, służąca za stabilizator lotu. Głowa ma aparat gębowy tupu gryzącego, jest ruchliwa i ma kształt prostokątny. Odnóża są typu krocznego. Pierwsza para odnóży jest krótsza, służy do chwytania zdobyczy. Tułów jest silny, mieści mięśnie poruszające skrzydłami. Odwłok jest złożony z 10 segmentów. W drugim segmencie odwłoka u samców znajduje się narząd kopulacyjny. Na segmencie dziewiątym znajdują się gruczoły płciowe. Między dziewiątym segmentem od strony brzusznej samice mają pokładełko. Samiec i samica mają na końcu odwłoka przydatki analne, samice dwa, samce trzy lub cztery. Larwy żyją w wodzie. Nie mają skrzydeł. Mają mniejsze oczy, w narządzie gębowym występuje tak zwana maska, która spełnia rolę chwytną. Larwy oddychają skrzelotchawkami lub tchawkami.

Oczy ważki

Oczy ważek są duże i mają złożoną budowę. Ważki równoskrzydłe mają oczy wyraźnie od siebie oddzielone, ważki różnoskrzydłe (poza gadziogłówkowatymi) mają oczy stykające się ze sobą. Oczy złożone składają się nawet z 30 000 pojedynczych oczek - tak zwanych omatidiów. Między oczami znajdują się małe czułki i trzy przyoczka. Przyoczka to oczy proste, są położone w trójkącie u nasady czułków. Oczy ważki są wyjątkowo piękne, często różnobarwne, mieniące się. To wspaniały temat fotograficzny. W naszej mini-galerii prezentujemy wspaniałe zdjęcia oczu ważek (© nopporn - Fotolia.com).

Rozmnażanie

To owady o przeobrażeniu niezupełnym. Gody odbywają się nad wodnymi zbiornikami. Większość gatunków przejawia zachowania terytorialne podczas godów. Samce chwytają samice swoimi przydatkami analnymi. Samce ważek równoskrzydłych przytrzymują partnerkę za przedtułów, samce ważek różnoskrzydłych przytrzymują samicę za głowę. Przed kopulacją samiec wypełnia nasieniem aparat kopulacyjny poprzez wyginanie odwłoka. W trakcie kopulacji samiec łączy swój narząd kopulacyjny z otworem płciowym samicy. Trwa to od kilku sekund do kilku godzin w zależności od gatunku. Po kopulacji samica składa jaja, czasem pod wodą, czasem na roślinach tuż nad wodą. Samce pilnują tego procesu. Niektóre gatunki składają jaja w locie. Larwa pierwszego stadium nosi nazwę nimfy, która po kilku minutach linieje. Larwa właściwa rozpoczyna pobieranie pokarmu. Rozwój larw trwa od kilku miesięcy do kilku lat. W tym czasie larwa kilkanaście razy linieje. Na kilka dni przed przeobrażeniem larwa przestaje jeść. Przenosi się tuż pod lustro wody. Przeobrażenie ma miejsce zwykle rankiem. Larwa wspina się wówczas na roślinę i pęka na tułowiu i głowie. Dorosły owad pozostaje kilka godzin przy wylince. Czeka aż oskórek stwardnieje, a skrzydła się rozprostują dzięki hemolimfie, przepompowywanej do użyłkowania skrzydeł. Dorosłe owady żyją od 2 do 8 tygodni.

Pożywienie

Postaci dorosłe polują na motyle, błonkówki, muchówki, chrząszcze, a także inne ważki. Ofiary chwytają w locie. Zdobycz pożerają siedząc na roślinie. Larwy zjadają bezkręgowce mniejsze od siebie.

Ochrona i zagrożenia

W Polsce 15 gatunków ważek objętych jest ochroną prawną.

Wykresy poniżej przedstawiają strukturę zagrożenia wymarcia gatunków z danego rzędu. Pierwszy diagram uwzględnia gatunki, których nie opisano w naszym serwisie (jeżeli taka sytuacja ma miejsce), drugi diagram uwzględnia wyłącznie gatunki, które opisano w portalu, trzeci diagram uwzględnia tylko gatunki rodzime.

Jeżeli chcesz się więcej dowiedzieć o statusach zagrożenia wymarciem i zapoznać się z opisami poszczególnych statusów, kliknij tutaj.

Ciekawostki

To jedna z najstarszych grup owadów. Okazy z tego rzędu znamy z okresu karbonu. Były to największe owady latające w historii.

Kalendarz przyrody

Jak szybko latają owady?

Owady są jedynymi bezkręgowcami, które potrafią latać. Rozpiętość prędkości i różnych gatunków jest znaczna i może być zaskakująco duża.

© medianauka.pl, 2014-10-18, RZAD-64