Bez czarny

Drobne kwiaty bzu czarnego zebrany w płaski, baldachokształtny kwiatostan. Kwiaty mo usmażeniu można jeść. © Krzysztof Trawiński - medianauka.pl

Zobacz dodatkowe zdjęcia (11).

Bez czarny, dziki bez czarny (Sambucus nigra L.) to krzew, rzadziej drzewo, należący do rodziny przewiertniowatych. Inne nazwy bzu czarnego to: bez lekarski, bzowina, hyćka, holunder. Jest to roślina lecznicza i trująca. Roślina wydziela nieprzyjemny, duszący zapach. Krzew ma kulisty pokrój.

Oto wybrane odmiany bzu czarnego:

'Aurea' - o żółtawym zabarwieniu liści;
BLACK BEAUTY 'Gerda' - o purpurowych liściach i różowych kwiatach;
BLACK LACE 'Eva' - o purpurowych i powcinanych liściach i jasnoróżowych kwiatach;
'Obelisk' - polska odmiana o kolumnowym pokroju, obficie kwitnie, odmiana owocowa;
'Sampo' - duńska odmiana owocowa o dużych jagodach;

To roślina ozdobna, także owocowa.

Występowanie i środowisko PL

Rośnie pospolicie w całej Europie, poza daleką północą i częścią wschodnią. Rośnie także w karach Afryki północnej oraz Azji Mniejszej. Gatunek został introdukowany w Ameryce Północnej. Preferuje gleby żyzne, wilgotne , bogate w azot. Miejsce najlepsze do rozwoju to półcień, choć znosi także miejsca dobrze nasłonecznione. Rośnie w środowisku synantropijnym, bierze udział w regeneracji lasu.

Tryb życia i zachowanie

Kwitnie od czerwca do lipca. Owoce dojrzewają w końcu sierpnia i we wrześniu.

Morfologia i anatomia

Osiąga wysokość maksymalnie do 10 m.

Łodyga/pień/gałęzie są szarobrunatne, spękane. Gałęzie (ich rdzeń) są wypełnione gąbczastą białą substancją.

Liście są zielone, jaśniejsze od spodu, złożone, najczęściej z pięciu-siedmiu naprzeciwległych, jajowato-eliptycznych listków. Listki są piłkowane.

Kwiaty są drobne, białe lub kremowe, skupione w baldachokształtnych, płaskich kwiatostanach. Korona kwiatu skłąda się z pięciu płatków. Pojedynczy słupek otacza 5 pręcików.

Owoc to jagoda. Jagody zebrane są w grupy, rosną na końcach czerwonawych gałązek. Mają czarny lub ciemnofioletowy kolor.

Nasiona po 3-6 zawarte są w czarnych jagodach.

Rozmnażanie

Można rozmnażać poprzez zdrewniałe sadzonki na wiosnę, a także jesienią.

Ochrona i zagrożenia

Nie wymaga ochrony.

Ciekawostki

Ma jadalne dojrzałe owoce po przetworzeniu na soki, wina i nalewki. Zbiera się dojrzałe owoce oraz kwiaty, które przetwarza się na dżemy, soki oraz nalewki i wina. Kwiaty zanurzone w cieście naleśnikowym można smażyć.
UWAGA! Jedzenie owoców w stanie surowym (szczególnie niedojrzałych) może spowodować zatrucie organizmu (biegunkę i wymioty). Owoce zawierają glikozyd cyjanogenny.

Biologia i ekologia

Kolor kwiatów:
Grupa roślin: drzewo, krzew.
Stanowisko: nasłonecznione, półcień.
Środowsko: leśne, synantropijne.
Użytek: zioła, rośliny uprawne, roślina lecznicza.
Strefy mrozoodporności: 4-10. Uprawa w Polsce na zewnątrz jest możliwa na terenie całego kraju.
Forma życiowa według klasyfikacji Raunkiaera: megafanerofit, nanofanerofit.
Częstośc występowania gatunku: pospolity na całym terenie lub prawie całym terenie.
Dynamika rozprzestrzeniania się gatunku: gatunek zajmujący nowe stanowiska.
Diploidalna liczba chromosomów: 2n=36.
Status popularności rośliny: gatunek znany, roślina popularna, znajduje się pośród 500 najbardziej znanych wśród Polaków roślin.
Jadalność: Gatunek trujący.

Kalendarz przyrody

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	Opis
					●	●						Kwitnie bez czarny.
							◂	▸				Dojrzewają owoce bzu czarnego.
							◂	▸				Zbiór owoców bzu czarnego.

Uprawa

Czynności i właściwości	Opis
Odczyn gleby	Gleba lekko kwaśna. pH 5.5-6.6
Właściwości gleby	Gleba powinna być żyzna i wilgotna, dobrze przepuszczalna, ilasta, gliniasta. Nie znosi wody stojącej. Rośnie też na suchych i piaszczystych glebach
Trudność uprawy	Uprawa i pielęgnacja łatwa.
Podlewanie	W pierwszym roku po posadzeniu, młody krzew należy obficie podlewać.
Stanowisko	Najlepiej bez czarny rośnie w słońcu lub umiarkowanym półcieniu.
Terminy siewu / zbioru plonów / pielęgnacji	Zobacz w kalendarzu.
Uprawa doniczkowa	Tak.
Rozmnażanie	Sadzonki (zdrewniałe), rzadziej z wysiewu nasion.
Choroby i szkodniki	Mszyce.
Zbiór i przechowywanie	Owoce i kwiaty zbiera się przez obcięcie całych kwiatostanów do pojemnika.
Dodatkowe informacje	Bez czarny w ogrodzie przyciąga ptaki, z uwagi na czarne jagody.

Zbiory i zastosowanie w zielarstwie

Zastosowanie	Opis
Zastosowanie ogólne	Roślina o leczniczych właściwościach.
Zastosowanie terapeutyczne	gorączka przeziębienie, grypa obniżona odporność kaszel zapalenie zatok infekcja układu moczowego
Sposób działania, właściwości lecznicze	Preparaty z owoców są stosowane przy przeziębieniach i grypie, dzięki zawartości flawonoidów. Syrop skraca czas przechodzenia grypy, ma dobry wpływ na układ odpornościowy. Dobre efekty dają też pastylki do ssania przy początkach przeziębienia. Bez czarny oczyszcza krew, ma dobrotliwy wpływ na układ moczowy, to łagodny środek moczopędny.
Przyjmowana postać	tabletki i kapsułki syrop
Przeciwwskazania	Nie można zażywać niedojrzałych owoców i innych części rośliny, gdyż są trujące. Dojrzałe owoce powinny być przegotowane lub wysuszone. Nie nadają się do spożywania na surowo. Bez czarny nie jest też wskazany dla osób z chorobami autoimmunologicznymi.
Surowiec	Dojrzałe owoce (jagody)

Pokrewne gatunki roślin

Zioła
Zobacz atlas ziół, roślin leczniczych i przyprawowych.

Bibliografia

Wykaz całej bibliografii dla wszystkich artykułów opublikowanych w niniejszym serwisie znajduje się w odnośniku w stopce. Poniżej znajduje się wykaz publikacji, które w szczególności były wykorzystywane w przygotowaniu niniejszego artykułu:

Lucjan Rutkowski – Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, ISBN 978-83-01-14342-8, PWN SA 2004
Bronisław Szmit, Bronisław Jan Szmit, Maciej Mynett – Drzewa i krzewy liściaste, ISBN 978-83-7073-724-5, Multico Oficyna Wydawnicza 2013
Rebecca L. Johnson, Steven Foster, Tieraona Low Dog, David Kiefer – Przewodnik po ziołach leczniczych, ISBN 978-83-274-8955-5, wydawnictwo Olesiejuk 2019
Leokadia Witkowska-Żuk – Rośliny leśne, ISBN 978-83-7073-359-9, Multico Oficyna Wydawnicza 2013
Owen Johnson, David More – Drzewa - Przewodnik Collinsa, ISBN 978-83-7073-643-9, Multico Oficyna Wydawnicza 2014
Anna i Łukasz Przybyłowiczowie – Ilustrowana Encyklopedia Roślin Polski, ISBN 978-83-7705-826-8, PWN
Wolfgang Kawollek – Wielka księga ogrodnika i działkowca, ISBN 978-83-245-1259-1, Publicat 2001
Franz-Xaver Treml – Zioła z ogrodu i balkonu - 500 ziół przyprawowych i leczniczych, ISBN 978-83-7175-702-0, Delta
Mateusz Emanuel Senderski – Zioła dla układu oddechowego i oczu, ISBN 978-83-9248-499-8, Mateusz E. Senderski 2016
Mateusz Emanuel Senderski – Zioła w leczeniu dolegliwości i chorób układu moczowo-płciowego, ISBN 978-83-924849-6-7, Mateusz Senserski 2014
Praca zbiorowa – Botanica ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, ISBN 3-8331-1916-0, Könemann 2005